"Du er vakker, du, vesle folungen min!" sa guten.

"Ja, men vil du slå i hel dei andre folungane så eg kan få suge alle hoppene eit år, skal du sjå eg skal bli stor og vakker då!" sa folen.

Ja, det gjorde guten, han slo i hel alle tolv folane, og gjekk så heim att.

Då han så kom att neste året og skulle sjå til folen og hoppene, var folen så feit, så feit at det glinsa i huda på han, og så stor var han at guten med nauda kunne komme opp på han. Og alle hoppene hadde fått kvar sin folunge att.

"Det er sant at eg fekk like [3] for at eg let deg suge alle hoppene mine", sa guten til eittåringen. "Men no er du stor nok, no får du vere med meg."

"Nei, eg får gå her eitt år til", sa folen. "Slå i hel dei tolv folungane så kan eg suge alle hoppene dette året også, så skal du sjå eg skal bli stor og vakker til sommaren!"

Ja, det gjorde guten att. Og då han kom opp i heiene det andre året og skulle sjå til folen sine og hoppene sine, hadde kvar hoppe sin folunge på nytt. Men borkefolen var så stor at guten slett ikkje nådde opp når han ville ta i nakken på han for å kjenne kor feit han var, og så blank var han at det lyste av han.

"Stor og vakker var du i fjor, folen min, men i år er du enda gildare", sa guten. "Slik hest finst ikkje i kongsgarden. Men no får du vere med meg."

"Nei", sa borken att, "eg får gå her enda eit år. Slå no berre i hel dei tolv folungane att så eg kan suge hoppene dette året også, så skal du få sjå meg til sommaren!"

Ja, guten gjorde det også: han slo i hel alle folungane, og så gjekk han heim att.

Men då han kom att neste året og skulle sjå til borkefolen og hoppene, blei han reint fælen. Så stor og grovvaksen hadde han aldri trutt ein hest kunne bli, for Borken måtte legge seg ned på alle fire før guten kunne ta seg opp på han. Ja, guten hadde nok med å komme opp på han enda folen låg, og så smekkfeit var folen at det glinsa og skein i han som i ein spegel.

Og denne gongen var ikkje Borken uvillig til å følge med. Guten sette seg då høgt opp på hesten, og då han kom ridande heim til brørne sine, slo dei hendene i hop og krossa seg, for slik hest hadde dei verken sett eller høyrt tale om.

"Dersom de no vil skaffe meg så god skoning [4] under hesten, og så gild sal og beksel som kan lagast", sa guten, "så skal de få alle tolv hoppene mine slik som dei står og går oppe i heiene, og dei tolv folungane deira også." – Det året hadde også kvar hoppe fått ein fole.

Det ville brørne gjerne, og så fekk guten slik skoning under hesten at steinsplintane flaug i lufta når han rei bortover fjellheiene, og slik gullsal og slikt gullbeksel [5] fekk han at han lyste og blinka lang veg av det.

"No drar vi til kongsgarden!" sa Grimsborken – det var namnet til hesten. "Men kom vel i hug å bede kongen om godt stallrom og godt fôr til meg."

Ja, det lovde guten han ikkje skulle gløyme.

Han rei av garde, og var ikkje lenge om å komme til kongsgarden, slik hest som han hadde.

Då han kom der, stod kongen ute på trammen, og han glante og glodde på han som kom ridande. "Nei, nei!" sa han, "slik kar og slik hest har eg aldri sett i mitt levande liv før." Og då guten spurde om han kunne få teneste i kongsgarden, blei kongen så glad at han var ferdig til å danse der han stod på trammen. Jo, han skulle få teneste.

"Ja, men godt stallrom og forsvarleg fôr vil eg ha til hesten min", sa guten.

Ja, han skulle få vollhøy og havre, så mykje Borken ville ha, og alle dei andre riddarane måtte ta hestane sine ut av stallen. Der skulle Grimsborken stå aleine så han kunne ha retteleg godt rom.

Men det varte ikkje lenge før dei andre i kongsgarden blei misunnelege på guten, og dei visste ikkje alt det vonde dei ville gjere han når dei berre torde. Til sist fann dei på å seie til kongen at guten hadde sagt seg god for å frelse kongsdottera som trollet hadde tatt inn i berget for lang tid sidan, om han berre ville. Straks kalla kongen han fram for seg, og sa at han visste det og det som guten hadde sagt seg god for, og no skulle han gjere det. Kunne han, så visste han at kongen hadde lovt ut både dottera og halve riket, og det skulle han rett og reieleg få. Men kunne han ikkje, skulle han drepast. Guten nekta at han hadde sagt det, men det hjelpte ikkje. Kongen ville ikkje høyre på det øyret, og så var det ikkje anna råd enn at guten måtte seie han fekk vel prøve.

Han gjekk då ned i stallen, og stur og lei seg var han. Så spurde Grimsborken kva han var så sturen for. Det fortalde guten, og sa han ikkje visste korleis han skulle stelle seg, "for å frelse kongsdottera, det er vel rein uråd det", sa guten.

"Å, det kunne vel la seg gjere", sa Grimsborken. "Eg skal hjelpe deg. Men vel skodd må du få meg først. Du må forlange ti kilo jern og seks kilo stål til skoning, og éin smed til å smi og éin til å legge under."

Ja, det gjorde guten, og det blei ikkje svart nei til det: han fekk både jernet og stålet og smedane, og så blei Grimsborken skodd godt og vel, og guten ut av kongsgarden så gyven [6] stod etter.

Men då han kom til berget som kongsdottera var tatt inn i, gjaldt det å komme opp etter bergveggen og dit han skulle inn i fjellet, for berget stod ende opp og ned, nesten så bratt som ein stuevegg og så glatt som ei glasrute. Første gongen guten rei i veg, kom han nok eit stykke opp etter fjellveggen, men så glei Borken med begge framføtene, og dei ned att så det dundra i heia. Andre gongen han rei, kom han eit stykke lenger opp, men så glapp den eine framfoten, og ned bar det som du skulle høyrt eit jordskred. Men tredje gongen sa Borken: "No får vi prøve oss!" Og så sette han i veg så steinen spruta himmelhøgt om dei, og så kom dei opp. Guten rei inn i fullt firsprang, nappa kongsdottera opp på salknappen, og ut att før trollet kom seg til så mykje som å reise seg – og så var kongsdottera frelst.

Då guten kom tilbake til kongsgarden, var kongen både glad og velnøgd med at han hadde fått att dotter si. Men korleis det var eller ikkje var, så hadde dei andre i kongsgarden fått hissa opp [7] kongen så han var harm på guten likevel.

"Takk skal du ha for du har frelst dotter mi", sa han til guten då han kom inn på slottet med ho, og så ville han gå sin veg.

"Ho skulle vere mi likså vel som di no, for du held vel ord", sa guten.

"Ja, ja", sa kongen, "ha ho skal du, sidan eg har sagt det. Men først skal du skaffe sola til å skine inn her i kongsgarden." For det var eit stort, høgt fjell like utanfor vindauga. Det stod og skygde så sola ikkje kunne skine inn.

"Det stod nok ikkje i avtalen det", svarte guten;. "Men det hjelper vel inga bønn, så eg får prøve min beste. For kongsdottera vil eg ha."

Han ned til Borken att og fortalde kva kongen forlangte, og så meinte Grimsborken at det vel var råd. Men ny skoning måtte under han først, og den skulle det ti kilo jern og seks kilo stål til. To smedar måtte det også til, éin til å smi og éin til å legge under. Så skulle dei vel få sola til å skine i kongsgarden.

Då guten forlangte dette, fekk han det med ein gong, sidan kongen syntest at han for skams skuld ikkje kunne nekte det. Og så blei det då lagt ny skoning under Grimsborken, og det skoning som dugde. Guten sette seg på, og så bar det i veg att: For kvart hopp Grimsborken gjorde, sokk fjellet ni meter ned i jorda. Slik heldt dei på til kongen ikkje kunne sjå meir til fjellet.

Då guten kom ned att i kongsgarden, spurde han kongen om ikkje kongsdottera skulle vere hans no, for no skein sola i slottet, sa han. Men så hadde dei andre i kongsgarden stelt opp kongen att, og så svarte han at guten nok skulle få ho; han hadde aldri anna tenkt, sa han. Men først skulle guten skaffe ein likeså gild brurehest til ho som han sjølv hadde brudgomshest. Guten sa at det hadde kongen aldri talt om før, og no syntest han at han hadde fortent kongsdottera. Men kongen blei ved sitt, og dersom guten ikkje kunne det, skulle han miste livet attpå, sa kongen.

Guten gjekk ned i stallen att, og sturen og ille ved var han. Der fortalde han til Grimsborken at no hadde kongen forlanga at han skulle skaffe kongsdottera så gild brurehest som han hadde brudgomshest, elles skulle han miste livet. "Det blir ugreitt [8] nok, tenker eg", sa han, "for maken til deg finst vel ikkje i verda."

"Å jo, det finst maken til meg", svarte Grimsborken, "men lett blir det ikkje å få han, for han er i helvete, han. Men vi får vel prøve. No skal du gå opp til kongen og forlange ny skoning under meg, og til den må det ti kilo jern og seks kilo stål att, og to smedar, éin til å smi og éin til å legge under. Men sjå vel til at hakane og greva [9] på hesteskorne blir rett kvasse. Og tolv tønner rug og tolv tønner bygg og tolv okseskrottar må vi ha med oss. Og tolv oksehuder med tolv hundre spikrar i kvar må du også forlange. Alt det må vi ha, og i tillegg ei tjøretønne [10] full av tjøre."

Guten gjekk opp til kongen og forlangte alt Grimsborken hadde sagt, og kongen syntest no igjen det var skam å nekte han det, og så fekk han det alt i hop.

Så sette guten seg opp på Grimsborken og rei av garde. Då han så hadde ridt langt, langt bort over berg og heier, spurde Borken: "Høyrer du noko?"

"Ja, det suser så fælt oppi lufta. Eg meiner eg blir redd, eg", sa guten.

"Det er alle dei ville fuglane i skogen som kjem flygande. Dei er sende ut for å stoppe oss", sa Grimsborken. "Men skjer hòl på kornsekkane du, så får dei så mykje å stime [11] med at dei gløymer oss."

Ja det gjorde guten, han skar hòl på kornsekkane så byggen og rugen rann utover til all sider. Så kom alle dei ville fuglane i skogen så tjukt at det svartna for sola. Men då dei fekk sjå kornet, kunne dei ikkje dy seg, men slo seg ned og tok til å hakke og pikke opp kornet og rugen. Til sist rauk dei i hop og slost seg imellom. Guten og Grimsborken gjorde dei ikkje noko, dei gløymde dei reint.

No rei guten igjen både langt og lenge, over berg og dalar, over åsar og moar. Så la Grimsborken til å lytte att, og så spurde han guten om han høyrde noko no.

"Ja, no høyrer eg det brakar så stygt i skogen på alle kantar. Eg meiner eg blir redd, no", sa guten.

"Det er alle dei ville dyra i skogen, det", sa Grimsborken. "Dei er sende ut for å stoppe oss. Men kast berre ut dei tolv okseskrottane, så har dei nok å gjere med dei, og så gløymer dei oss."

Ja, guten kasta ut okseskrottane, og så kom alle dei ville dyra i skogen, både bjørn og ulv og løve og alle slags fæle dyr. Men då dei fekk sjå okseskrottane, rende dei i hop og slost om dei så blodet rann og dei reint gløymde guten og Grimsborken.

Så rei guten bortover att, det var mange, mange blånar [12], for med Grimsborken gjekk det ikkje seint. Så knegga Borken. "Høyrer du noko?" sa han.

"Jo, eg høyrer liksom ein folunge knegge så grant, langt, langt borte", svarte guten.

"Det er nok ein vaksen folunge det", sa Grimsborken. "Det høyrest så grant [13] spedt, tynt,] fordi han er så langt frå oss."

Så reiste dei eit godt stykke att, ein blåne eller vel så det.

Så knegga Grimsborken på nytt. "Høyrer du noko no?" sa han.

"Ja, no høyrde eg tydeleg det knegga som ein vaksen hest", svarte guten.

"Du får nok høyre han éin gong til", sa Grimsborken. "Då skal du høyre det er mål [14] i han."

Dei reiste ein blåne eller vel så det att, så knegga Grimsborken tredje gongen, Men før han fekk spurt guten om han høyrde noko, så knegga det borti heia så guten tenkte at både berg og fjell skulle rivne.

"No er han her", sa Grimsborken. "Skund deg no og kast over meg oksehudene med spikrane i, og tjøretønna kastar du bortetter bakken. Kliv så opp i den store grana der. Når han kjem, sprutar han varme ut av begge nasebora, og så tar det fatt i tjøretønna. Legg så vel merke til at dersom flammen stig, så vinn eg. Men dersom flammen fell, så taper eg. Ser du eg vinn, så kastar du på han bekselet – det må du ta av meg. Og så er han spak."

I det same guten hadde fått kasta spikarhudene over Grimsborken og tjøretønna bortover bakken og vel var kommen opp i grana, så kom det ein hest så varmen spruta av han. Så flaug det eld i tjøretønna med det same, og den andre hesten og Grimsborken til å slåst så steinar dansa himmelhøgt. Dei beit og dei slo både med framføtene og med bakføtene, og somtid såg guten på dei, og somtid såg han på tjøretønna, men til sist steig logen. For alt den andre hesten beit og slo, så trefte han spikarhudene, og så måtte han gi seg.

Då guten såg det, var han ikkje sein om å komme ned av treet og kaste bekselet på han. Då var hesten så spak at guten kunne styrt han med ein tvinnetråd. Den hesten var også borkete, og så lik Grimsborken at ingen kunne skilje den eine frå den andre.

Guten sette seg opp på den borkete hesten han hadde fanga, og rei heim att til kongsgarden, og Grimsborken sprang med laus. Då dei kom fram, stod kongen ute på tunet.

"Kan du no seie meg kva for ein hest eg har fanga, og kva for ein eg hadde før?" sa guten. "Kan du ikkje det, så meiner eg dottera di høyrer meg til."

Kongen gjekk og såg på begge hestane, både høgt og lågt, både framme og bak, men det var ikkje eit hår annleis på den eine enn på den andre.

"Nei", sa kongen, "det kan eg ikkje seie deg. Og sidan du har skaffa dotter mi så gild brurehest, skal du ha ho. Men først må vi prøve om det skal vere slik, om det er så laga [15]. No skal ho først gøyme seg to gongar", sa han, "og sidan skal du gøyme deg to gongar. Dersom du kan finne ho dei gongane ho har gøymt seg, men ho ikkje finn deg der du har gøymt deg, så er det så laga, og så skal du ha kongsdottera."

"Det var no ikkje med i avtalen, det heller", sa guten. "Men vi får vel prøve, sidan det skal vere slik." Så skulle kongsdottera til å gøyme seg først. Ho skapte seg til ei and og låg og svømte på vatnet som var tett utanfor kongsgarden. Men guten gjekk berre ned i stallen og spurde Grimsborken kor ho hadde gjort av seg. "Du treng berre ta børsa di og gå ned til dammen og sikte på anda som ligg og svømmer der", sa Grimsborken, "så kjem ho nok fram att."

Guten nappa børsa og la ned til vatnet. "Eg vil nok klemme [16] på denne anda, eg", sa han, og gav seg til å sikte på ho.

"Nei, nei, kjære vene, skyt ikkje! Det er meg", sa kongsdottera. Så hadde han funne ho den gongen.

Andre gongen skapte ho seg til eit brød og la seg på bordet mellom fire andre. Ho var så lik dei andre brøda at ingen kunne skilje dei frå kvarandre. Men guten gjekk ned i stallen til Grimsborken att og sa at no hadde kongsdottera gøymt seg, og han visste slett ikkje kor det var blitt av ho. "Ta berre og bryn ein dyktig brødkniv og lat som du vil skjere tvert igjennom det tredje brødet frå venstre hand av dei fem brøda som ligg på kjøkkenbordet i kongsgarden. Så kjem ho nok fram att", sa Grimsborken.

Ja, guten opp i kjøkkenet og til å bryne den største brødkniven han kunne finne, greip så det tredje brødet frå venstre hand og sette kniven på det som om han ville skjere det tvert igjennom.

"Eg vil ha meg ein skalk av dette brødet", sa han.

"Nei, kjære vene, skjer ikkje! Det er meg!" sa kongsdottera att, og så hadde han funne ho andre gongen også.

Så skulle han til å gøyme seg, og Grimsborken sa han så vel føre [17] at han ikkje var god å finne att. Først skapte han seg til ein klegg og gøymde seg i den venstre nasebora til Grimsborken. Kongsdottera gjekk og leita og snuste allstad, både høgt og lågt, og så ville ho inn i båsen til Grimsborken også. Men han til å bite og slå om seg så ho ikkje torde våge seg til, og så kunne ho ikkje finne han.

"Ja, sidan eg ikkje kan finne deg, så får du komme fram igjen av deg sjølv", sa ho, og straks stod guten der på stallgolvet.

Andre gongen sa Grimsborken igjen kva guten skulle gjere seg til, og denne gongen skapte han seg til ein jordklump og sette seg mellom hoven og skoen på den venstre framfoten til Borken. Kongsdottera gjekk og leita og leita att, både ute og inne, og til sist kom ho då i stallen og ville inn i båsen til Grimsborken. Denne gongen let han ho komme inn til seg. Ho snuste både høgt og lågt, men under hovane kunne ho ikkje komme. Han stod for fast på beina til det, Grimsborken. Så kunne ho ikkje finne guten.

"Du får komme fram att av deg sjølv då, sidan eg ikkje kan finne deg", sa kongsdottera. I det same stod guten ved sida av ho på stallgolvet.

"No er du mi", sa guten til kongsdottera, "for no kan du sjå det er så laga", sa han til kongen.

"Ja, er det så laga, så får det bli slik", sa kongen.

Det blei laga til bryllaup både vel og snart, og guten sette seg på Grimsborken og kongsdottera på maken hans. Så dei brukte ikkje lang tid på kyrkjevegen.

Ord

1. sjå til: her stod høyre til, som vel kan mistydast, men som i samanhengen tyder om lag dette: "høyre etter korleis det stod til med foreldra, korleis foreldra hadde det". Sjå til tyder blant anna "sjå etter at alt er som det skal".
2. borkete: gulbleik el. kvitgul med litt raudfarge i.
3. like: vederlag, "likt att" – I førsteutgåva får guten "lige" (dansk) for folane han slår i hel, mens det er blitt "lide" i seinare bokmålsutgåver.
4. skoning: jernbeslag.
5. beksel: munnbitt.
6. gyv: drev, eim, damp, dunst.
7. hissa opp: Her stod "stelt opp", som tyder 'hissa opp', 'øst opp' (nokon til noko).
8. ugreitt: vanskeleg, innfløkt, rotete, uryddig, uklart, utydeleg m.v.
9. hestesko med hakar og grev: Hakar: framstikkande krokar (til å gripe tak med). Grev: hakeforma del fremst på hestesko]
10. tjøretønne: (tre)tønne som romma noko mellom 92,5 l og 132 l. (Lokalhistoriewiki, s.v. "Leksikon:Tønne"). – I førsteutgåva til eventyret er elles ikkje tønna nemnt når Borken reknar opp kva for utrustning han treng, men ho er kommen med utan nærare forklaring i seinare utgåver, og dukkar opp under kampen med den andre hesten. I ei seinare bokmålsutgåve står tjøretønna med i opprekninga slik: "en tjæretønne til, med tolv tønner tjære i". Mystifistisk.
11. stime med: Her: kave med.
12. blåne: ås og anna som ligg eit godt stykke borte (i synsranda), og som verkar blåleg fordi lufta er svakt blå. "Dess lenger vekk, dess bleikare blå", om enn med unntak.
13. grant: spedt.
14. mål: mæle, røyst.
15. så laga: slik laga; fastsett av lagnaden, skjebnen.
16. klemme (her): skyte (lite vanleg, men tydinga er med i Norsk Ordbok)
17. seie føre: rettleie, lose.

Lurvehette

Det var ein gong ein konge og ei dronning som ingen barn fekk, og det var dronninga så sorgfull for at ho nesten ikkje hadde ein glad time. Støtt og stadig klaga ho over at det var så audsleg og stilt i kongsgarden. "Hadde vi berre barn, så blei her nok liv", sa ho. Kor ho fór i heile riket sitt, så fanst det velsigninga med barn, sjølv i den fattigaste stua. Og kor ho kom, så høyrde ho at kjerringa i huset skjente på ungane og sa at no hadde dei gjort det og det gale att. Dette syntest dronninga var morosamt, og det hadde ho hug til å gjere etter.

Til sist tok kongen og dronninga til seg eit framandt lite jentebarn. Dei ville ha ho hos seg i kongsgarden og oppsede ho og skjenne på ho som sitt eige.

Ein dag sprang den vesle jomfrua dei hadde tatt til seg, nede i tunet framfor slottet og leika med eit gulleple. Så kom det ei fattigkjerring rekande. Ho hadde også ei lita jente med seg, og det varte ikkje lenge før jentungen og den vesle jomfrua var gode vennar og gav seg til å leike saman og trille gulleplet mellom seg. Dette såg dronninga som sat oppi vindauget på slottet. Så pikka ho på ruta at fosterdottera skulle komme opp. Ho gjorde det, men fattigjenta blei med, og då dei kom inn i salen til dronninga, heldt dei kvarandre i handa.

Dronninga skjente på den vesle jomfrua. "Det er ikkje noko for deg å springe og leike med ein fillete tiggarunge", sa ho, og ville jage jentungen ned att.

"Visste dronninga kva mor mi kan, så jaga ho meg ikkje", sa den vesle jenta. Og då dronninga spurde ho nøyare ut, fortalde ho at mor hennar kunne skaffe dronninga barn. Det ville ikkje dronninga tru, men jenta blei ved sitt og sa at det var sant kvart ord, og at dronninga berre skulle prøve å få mor hennar til.

Så let dronninga den vesle jenta gå ned etter ho.

"Veit du kva dotter di seier", spurde ho kjerringa då ho kom innanfor døra.

Nei, det visste tiggarkjerringa ikkje.

"Ho seier du kan skaffe meg barn om du vil", sa dronninga.

"Det er ikkje for dronninga å høyre etter det ein fattigunge finn på", sa kjerringa og strauk ut att.

Dronninga blei vond og ville til å jage den vesle jenta att, men ho stod på sitt, at det var sant kvart ord ho hadde sagt.

"Dronninga skulle berre skjenke mor mi så ho blei lystig, så visste nok mor råd", sa jentungen.

Det ville dronninga prøve. Fattigkjerringa blei henta opp éin gong til og blei traktert både med vin og mjød [1], så mykje ho ville ha, og då varte det ikkje lenge før ho fekk tunga på glid.

Så kom dronninga igjen fram med spørsmålet sitt.

"Ei råd veit eg vel", sa fattigkjerringa. "Dronninga skal la bere inn to kar med vatn ein kveld ho vil legge seg. I dei skal ho vaske seg og sidan slå vatnet inn under senga. Når ho ser under senga om morgonen, har det vakse opp to blomar, ein vakker og ein stygg. Den vakre skal ho ete, den stygge skal ho la stå. Men gløym ikkje det siste!" sa fattigkjerringa.

Ja, dronninga gjorde som kjerringa hadde rådd ho. Ho let vatnet bli bore opp i to kar, vaska seg i vatnet og slo det under senga, og då ho såg etter om morgonen, stod det to blomster der. Den eine var stygg og fæl og hadde svarte blad, men den andre var så lysleitt og vakker at ho aldri hadde sett maken til han, og åt han straks. Men den vakre blomen smakte så godt at ho ikkje kunne styre seg: ho åt den andre også. – "Det kan vel ikkje gjere noko frå eller til", tenkte ho.

Om ei tid kom dronninga i barselseng. Først fødte ho eit jentebarn som hadde ei sleiv i handa og rei på ein bukk. Stygg og fæl var ho, og med det same ho kom til verda, ropte ho: "Mamma!"

"Er eg mora di, så Gud trøyste og bere meg!" sa dronninga.

"Sørg ikkje over det, det kjem snart éi etter som er vakrare", sa ho som rei på bukken.

Om litt fekk dronninga eit lite jentebarn til. Det var så vakkert og vent at aldri hadde nokon sett så vakkert eit barn, og ho var dronninga glad i.

Den eldste kalla dei Lurvehette fordi ho var fæl og lurvete og hadde ei heitte som hang i tafsar omkring hovudet. Dronninga ville nødig sjå ho, og jentene prøvde stenge ho inn i eit anna rom. Men det nytta ikkje. Der den yngste var, der ville ho også vere, og aldri kunne dei få skilt dei frå kvarandre.

Då dei begge var halvvaksne, var det ein julekveld det blei slikt fælt ståk og styr på svala utanfor stua til dronninga. Lurvehette spurde kva det var som knarta og ramla [2] ute på svalgangen [3]. "Å det er aldri verdt å spørje om det", svarte dronninga. Men Lurvehette gav seg ikkje. Ho ville endeleg ha greie på det. Og så fortalde då dronninga at det var trollkjerringane som heldt juleleik der ute [4]. Lurvehette sa at ho ville ut og jage dei. Og alt dei bad ho om å la det vere, så hjelpte det ikkje, for ho ville ut og ho skulle ut og jage trollkjerringane. Men ho bad at dronninga skulle halde alle dørene stengde, så ikkje ei einaste dør kom så mykje som på gløtt ein gong, sa ho.

Så sette ho ut med sleiva si og til å jage og feie trollkjerringane. Og då blei det ein rammel utpå svalgangen som du aldri skulle høyrt maken til. Det knaka og braka som om stokkelaga skulle ryke av i kvart laft [5]. Men korleis det var eller ikkje, så kom den eine døra litt på klem likevel. Då ville søstera gløtte ut og sjå korleis det gjekk med Lurvehette. Ho stakk hovudet ut gjennom dørsprekken. Husj! så kom det ei trollkjerring, tok hovudet av ho og sette eit kalvehovud i staden. Straks tok kongsdottera til å gå innpå golvet og raute.

Då Lurvehette kom inn att og fekk sjå søstera, skjente ho og var sint fordi dei ikkje hadde passa likare på ho og spurde om dei syntest det var betre at søstera var blitt til ein kalv.

"Men eg får vel frelse ho", sa ho.

Ho forlangte av kongen eit skip som var vel rusta og fullt ferdig. Men styrmann og mannskap ville ho ikkje ha. Ho ville segle av stad med søstera aleine, og det måtte dei til sist la ho få lov til.

Lurvehette seglde bort og styrte like til det landet trollkjerringane budde i. Då ho hadde komme til brygga, sa ho til søstera at ho skulle bli på skipet og halde seg heilt still der. Sjølv rei Lurvehette på bukken opp på trollkjerringslottet. Då ho kom der, stod det eine vindauget i salen ope, og der såg ho hovudet til søstera stod i vindaugskarmen. Så rei ho i fullt sprang inn i svalgangen og nappa hovudet og sette av stad med det. Trollkjerringane etter og ville ta att hovudet, og dei var om ho så tjukt at dei yrte og krydde. Men bukken puffa og stonga med horna, og sjølv slo og daska ho med sleiva, og så måtte trollkjerringflokken gi seg. Og Lurvehette kom ned på skipet att, tok kalvehovudet av søstera og sette hennar eige hovud på i staden så søstera blei menneske som før. Så seglde ho langt, langt bort til eit framandt kongerike. Kongen i det riket var enkemann og hadde berre ein einaste son. Då han fekk sjå det framande skipet, sende han bod ned til stranda for å få vite kor det var frå og kven som eigde det. Men då folka til kongen kom dit ned, såg dei ikkje ei levande sjel på skipet utan Lurvehette. Ho rei rundt omkring på dekket, att og fram på bukken så hårtafsane stod rundt hovudet på ho. Folka frå kongsgarden var reint opp i under over dette synet, og spurde om det ikkje var fleire om bord. Å jo, ho hadde ei søster med seg, sa Lurvehette. Då ville folka sjå søstera, men Lurvehette sa nei: "Ho får ingen sjå, om ikkje kongen kjem sjølv", sa ho, og rei omkring på bukken så det dundra i dekket.

Då no tenarane kom tilbake til kongsgarden og fortalde om det dei hadde sett og høyrt nedpå skipet, ville kongen straks i veg og sjå ho som rei på bukken. Då han kom, leidde Lurvehette ut søstera, og ho var så vakker og ven at kongen blei reint forgapt i ho der han stod. Han tok dei begge med seg opp på slottet, og søstera ville han ha til dronning. Men Lurvehette svarte nei, det kunne kongen ikkje få på nokon måte utan at kongssonen ville ha Lurvehette. Det ville kongssonen helst sleppe, så stygg som Lurvehette såg ut. Men så lenge talte kongen og alle i kongsgarden for han at han til sist gav seg og lovde han skulle ta ho til dronning. Men nødig gjorde han det og still og motfallen var han.

Så blei det laga til bryllaup med både brygg og med bakst. Og då alt var ferdig, skulle dei reise til kyrkje. Men kongssonen syntest det var den tyngste kyrkjevegen han hadde reist i heile sitt liv. Først køyrde no kongen med brura si, og ho var så vakker og så gild at alle folk stansa og såg bortover vegen etter ho så lenge dei kunne øygne ho. Baketter kom kongssonen ridande ved sida av Lurvehette. Ho trava av stad på bukken med kokkesleiva i neven, og han såg meir ut som han var i gravferd enn i sitt eige bryllaupsfølgje. Så sorgsam såg han ut, og ikkje eit ord talte han.

"Korfor taler du ikkje?" spurde Lurvehette då dei hadde ridt eit stykke.

"Kva skal eg tale om?" svarte kongssonen.

"Du kan jo spørje korfor eg rir på den stygge bukken", sa Lurvehette.

"Korfor rir du på den stygge bukken?" spurde kongssonen.

"Er det stygg bukk? Det er den gildaste hesten nokon kan ri brur på", svarte Lurvehette, og med det same blei bukken til ein hest, den staselegaste som kongssonen hadde sett i alle sine dagar.

Så rei dei eit stykke att, men kongssonen var like sturen [6] og kunne ikkje få fram eit ord. Så spurde Lurvehette att korfor han ikkje talte, men kongssonen svarte at han ikkje visste kva han skulle tale om. Så sa Lurvehette: "Du kan jo spørje korfor eg rir med denne stygge sleiva i neven."

"Korfor rir du med den stygge sleiva?" spurde kongssonen.

"Er det stygg sleiv? Det er den finaste sølvvifta nokon vil stå brur med", sa Lurvehette, og med det same blei sleiva til ei sølvvifte så blank at det skein i ho.

Så rei dei enda eit stykke, men kongssonen var like sturen og sa ikkje eit ord. Om litt spurde Lurvehette att korfor han ikkje talte, og denne gongen sa ho at han skulle spørje korfor ho hadde den stygge, grå hetta på hovudet.

"Korfor har du den stygge, grå hetta på hovudet?" spurde kongssonen.

"Er det stygg hette? Det er jo den blankaste gullkrona noka brur kan bere", svarte Lurvehette, og med det same var hetta ei gullkrone.

No rei dei ei lang stund att, og kongssonen var sturen og sat der utan mål og mæle liksom før. Så spurde brura hans att korfor han ikkje talte, og bad han spørje korfor ho var så grå og stygg i ansiktet.

"Ja, korfor er du så grå og stygg i ansiktet?" spurde kongssonen.

"Er eg stygg? Du synest søstera min er vakker, men eg er ti gongar vakrare", sa brura, og då kongssonen såg på ho, var ho så vakker at han syntest det ikkje kunne finnast så vakker ei jomfru i verda. Då kan det vel hende at kongssonen fekk munnen på gli og ikkje lenger rei og hang med hovudet.

Så drakk dei bryllaup både vel og lenge, og sidan reiste både kongen og kongssonen kvar med si brur til far til kongsdøtrene. Der drakk dei bryllaup på nytt lag så det ingen ende ville ta. Skundar du deg til kongsgarden, så er det kanskje igjen ei drope av bryllaupsølet enno.

Ord

1. mjød: alkoholhaldig drikk av gjæra honning som er løyst i vatn.
2. Knarta og ramla: stampa og bråka. Knarte: slå, hakke, hogge, støyte, stange, stampe o.a. Ramle: larme, bråke (ofte med ein kraftig og hol, døyvd lyd); falle.
3. svalgang: det same som sval, som er gang på sida av eller rundt hus bygt i tråd med gamle skikkar.
4. trollkjerringar og juleleik: Tradisjonens juleskrei er gammal og fleirtydig. I norsk folketradisjon er det eit følge av vonde vette som rir gjennom lufta, særleg ved juletider. Følget har fått slike namn som våsedrifta, joleskreia, gongfala og oskoreia, som Ivar Aasen sa tydde "den skremmelege ferda" (Hodne 1995:38-41; Hodne 2007:90-94). [Meir om oskoreia]
5. laft: samanfelling av veggstokkar i eit laftehus; dessutan lafta veggflate der fleire lag med liggande veggstokkar, stokkelag, den eine stokken oppå den andre. Lafting var ein mykje brukt byggeteknikk til slutten av 1800-talet. Det blir stadig bygt lafta hus.
6. Sturen: motfallen og still (og meir).