Det var ein gong ei høne som hadde floge opp og sett seg i ei stor eik til kvelden. Om natta drøymde ho at om ho ikkje kom til Dovrefjell, så måtte all verda forgå [1]. Best som det var, hoppa ho ned og gav seg på vegen. Då ho hadde gått eit stykke, møtte ho ein hane.

"God dag, hane pane", sa høna.

"God dag, høne pøne! Kor skal du så tidleg?" sa hanen.

"Å, eg skal til Dovrefjell for at ikkje all verda skal forgå", sa høna.

"Kven har sagt deg det, høna pøne?" sa hanen.

"Eg sat i eika og drøymde det i natt", sa høna.

"Eg blir med, eg", sa hanen.

Ja, så gjekk dei eit langt stykke, så møtte dei ei and.

"God dag, hane pane, kor skal du så tidleg?" sa anda.

"Eg skal til Dovrefjell for at ikkje all verda skal forgå", sa han.

"Kven sa deg det, hane pane?"

"Høne pøne", sa hanen.

"Kven sa deg det, høna pøne?" sa anda.

"Eg sat i eika og drøymde det i natt", sa høna.

"Eg slår følge", sa anda.

Så la dei av stad og gjekk eit stykke att, så møtte dei ein gasse [2].

"God dag, gasse vasse", sa anda.

"God dag, ande vande", sa gassen, "kor skal du hen så tidleg?"

"Eg skal til Dovrefjell for at ikkje all verda skal forgå", sa anda.

"Kven sa det, ande vande?" sa gassen.

"Hane pane."

"Kven sa det, hane pane?"

"Høne pøne."

"Korleis veit du det, høne pøne?" sa gassen.

"Eg sat i eika og drøymde det i natt, gasse vasse", sa høna.

"Eg vil vere med", sa gassen.

Då dei hadde gått eit stykke att, så møtte dei ein rev.

"God dag, rev skrev", sa gassen.

"God dag, gasse vasse."

"Kor skal du, rev skrev?"

"Kor skal du, gasse vasse?"

"Eg skal til Dovrefjell for at ikkje all verda skal forgå", sa gassen.

"Kven sa det, gasse vasse?" sa reven.

"Ande vande."

"Kven sa det, ande vande?"

"Hane pane."

"Kven sa det, hane pane?"

"Høne pøne."

"Kor har du det frå, høne pøne?"

"Eg sat i eika og drøymde det i natt, at dersom vi ikkje kjem til Dovrefjell, så skal all verda forgå", sa høna.

"Å snakk", sa reven, "all verda forgår ikkje om de ikkje kjem dit. Nei, kom og følg meg til hiet mitt, det er mykje betre, for der er det både godt og varmt."

Ja, dei følgde med reven heim til hiet hans, og då dei var komne dit la reven dyktig på varmen så dei blei søvnige alle saman. Anda og gassen sette seg i ein krok, men hanen og høna flaug opp på ein kjepp.

Då gassen og anda vel hadde sovna, tok reven og la gassen på gloa og steikte han. Høna kjende det lukta så svidd, og hoppa opp på ein høgare pinne og sa i halvsøvne: "Fy, her stinkar slik, her stinkar slik!"

"Å snakk!" sa reven, "røyken berre slår ned gjennom pipa, sett deg til å sove og tei still!"

Så sovna høna att. Reven hadde ikkje fått i seg gassen, før han gjorde like eins med anda, tok ho og la ho på gloa og steikte ho, og til å ete.

Så vakna høna att og hoppa opp på ein høgare pinne.

"Fy, her stinkar slik, her stinkar slik!" sa ho. Og då ho fekk auga opp og fekk sjå at reven hadde ete dei begge to, både gassen og anda, så flaug ho opp på den høgaste pinnen og sette seg der og kika opp igjennom pipa.

"Nei, nei, sjå alle dei herlege gjæsene som flyg der!" sa ho til reven.

Mikkel ut og skulle hente seg ei feit steik til. Imens vekte høna hanen og sa korleis det hadde gått med gasse vasse og ande vande. Så flaug hane pane og høne pøne opp gjennom pipa, og dersom dei ikkje hadde komme til Dovrefjell, hadde det visst vore forbi med all verda.

Ord

1. forgå: gå til grunne, kverve, døy (og anna).
2. gasse: hanngås.

Hanen som fall i bryggekaret

Det var ein gong ei tuppe [1] og ein hane som gjekk saman utpå åkeren og spente og sparka og plukka.

Rett som det var, fann høna eit byggkorn, og hanen ein humletopp [2], og så skulle dei lage malt og brygge juleøl [3].

"Eg plukkar bygg, og eg melter [4] malt [5] og brygger øl, og ølet er godt!" kakla høna.

"Er vørteret [6] godt og sterkt?" sa hanen, og flaug opp på kanten av karet og ville smake. Men då han skulle bukke seg og drikke ein tår, sette han i å flakse med vengane, og så fall han på hovudet i bryggekaret og drukna.

Då høna såg det, blei ho så reint frå seg at ho flaug opp på peishylla og gav seg til å skråle og gråte: "Fått, fått, fått skaæe! Fått fått, fått skaæe!" skreik ho i eitt vekk, og ville ikkje halde opp.

"Kva skadar deg, hønemor, sidan du sørger og græt slik?" sa handkverna.

"Jo, hanefar fall i bryggekaret og drukna, og der ligg han daud", sa høna. "Derfor sørger og græt eg."

"Ja, kan eg ikkje gjere anna, så skal eg male og bråke", sa handkverna, og til å male alt det ho kunne.

Då stolen høyrde dette, sa han: "Kva feilar deg kvern, sidan du bråker og mel slik?"

"Jo, hanefar fall i bryggekaret og drukna, hønemor sit på murhylla og sørger og græt. Derfor mel og bråkar eg", sa handkverna.

"Kan eg ikkje anna, så skal eg rikse [7]", sa stolen, og gav seg til å knake og knirke.

Dette høyrde døra. Så sa ho: "Kva feilar deg? Korfor riksar du, stol?"

"Jo, hanefar fall i bryggekaret og drukna, hønemor sit på murhylla og sørger og græt og handkverna mel. Derfor riksar og knirkar og knakar og brakar eg", sa stolen.

"Ja, kan eg ikkje gjere anna, så skal eg skralle og smelle", sa døra, og til å fly opp og slå att, og låte og larme så det mest gjekk i marg og bein.

Dette høyrde flisdunken. "Korfor brakar og smell du slik, dør", sa han.

"Jo, hanefar fall i bryggekaret og drukna, hønemor sit på murhylla og sørger og græt, handkverna mel og bråkar, og stolen riksar og knirkar. Derfor skreller og smell eg", sa døra.

"Ja, kan eg ikkje anna, så skal eg fyke og ryke", sa flisdunken, og til å ryke så stua stod i ei skodde.

Dette såg riva som stod utanfor og titta gjennom vindauget. "Korfor ryk du slik, flisdunk?" sa ho.

"Jo, hanefar fall i bryggekaret og drukna, hønemor sit på murhylla og sørger og græt, handkverna mel og larmar, stolen riksar og knirkar, og døra skreller og smell. Derfor fyk og ryk eg", sa flisdunken.

"Ja, kan eg ikkje anna, så skal eg rive og rake", sa riva, og til å rake rundt omkring.

Dette stod ospa og såg på. "Korfor riv og rakar du slik, rive?" sa ho.

"Hanefar fall i bryggekaret og drukna, hønemor sit på murhylla og sørger og græt, handkverna mel og støyar, stolen riksar og knirkar, døra skreller og smell, og flisdunken fyk og ryk. Derfor riv og rakar eg omkring", sa riva.

"Ja, kan eg ikkje anna", sa ospa, "så skal eg skjelve og dirre i blada mine."

Dette merka fuglane. "Korfor skjelv og dirrar du slik, osp?" sa fuglane til ho.

"Hanefar fall i bryggekaret og drukna, hønemor sit på murhylla og sørger og græt, handkverna mel og bråkar, stolen riksar og knirkar, døra skreller og smell, flisdunken fyk og ryk, og riva rakar og riv. Derfor skjelv og dirrar eg", sa ospa.

"Ja, kan vi ikkje anna, så vil vi plukke fjørene av oss", sa fuglane, og til å pille og plukke så fjørene fauk.

Dette stod mannen og såg på, og så spurde han fuglane: "Korfor plukkar de av dykk fjørene, fuglar?"

"Hanefar fall i bryggekaret og drukna, hønemor sit på murhylla og sørger og græt, handkverna mel og støyar, stolen riksar og knirkar, døra skreller og smell, flisdunken fyk og ryk, riva riv og rakar, og ospa skjelv og dirrar. Derfor piller og plukkar vi av oss fjørene", sa fuglane.

"Ja, kan eg ikkje anna, så vil eg rive sund limane [8]", sa mannen, og til å rive og slite i sopelimane, så riskvistane fauk både i aust og vest.

Kona stod og kokte kveldsgrauten og såg på dette. "Korfor riv du sundt limane, mann?" spurde ho.

"Jo, hanefar fall i bryggekaret og drukna, hønemor sit på murhylla og sørger og græt, kverna mel og larmar, stolen riksar og knirkar, døra skreller og smeller, flisdunken fyk og ryk, riva rakar og riv, ospa skjelv og dirrar, fuglane piller og plukkar fjørene av seg – derfor riv eg sunde limane", sa mannen.

"Ja, så vil eg kline grauten rundt på alle veggane", sa kjerringa, og det gjorde ho også. Ho tok den eine sleiva etter den andre og klinte rundt på alle veggane så ingen kunne sjå kva dei var laga av for berre graut.

Så drakk dei gravølet [9] til hanen som fall i bryggekaret og drukna, og vil du ikkje tru det, kan du reise dit og smake både på ølet og på grauten.

Ord

1. tuppe: høne.
2. humletopp: fleirårig plante som veks seg kring 2 m høg og har lange skot. Det er dei tørka fruktstandene (toppane) av humle som blir nytta når ein brygger øl.
3. melte: lage bygg (eller anna kornslag) om til malt.
4. malt: spira, tørka og knust bygg. I prosessen blir det danna enzymar som bryt ned stivelsen til sukkerartar, som så blir oppløyste i tilsett vatn. Væska (vørteret) blir steg for steg gjort om til ein sirup, til maltekstrakt. Malt er rikt på B-vitamin.
5. juleøl er som oftast mørkt. Å brygge øl til jul har vore tradisjon i Noreg tilbake til vikingtida (Bø 1974: 9-22; 36-44). Kyrkja straffa folk som ikkje brygga øl. Og det skulle vere sterkt – om ikkje fekk ein kjeft for det også, fortel Ørnulf Hodne, forfattar av boka Jul i Norge (Grønli 2002). – Øl er dessutan ein mange tusen år gammal drikk som dei kunne å lage i gamle Egypt, med meir. [Wikipedia, s.v. "Beer"; "Juleøl", og "Øl".]

   Når ølet går inn, går vettet ut er eit kjent vers frå vikingtida (Håvamål, vers 12). Dersom det skjer, det som verset skildrar, er det fordi alkoholen – ei nervegift – i store mengder set dei finaste og høgaste delane av storhjernen ut av spel etter tur og dernest kan ramme andre deler av hjernen. Det kan gå sakte og det kan gå fort; det kjem an på kor stor alkoholprosenten blir. Både mykje og lang tids inntak av alkohol kan auke risikoen for uhell, skadar og ulykker og gi andre problem. Sideverknader, som øydelagt ekteskap, kan også komme til. [Folkehelseinstituttet: "Virkninger av alkohol"; Wikipedia, s.v. "Langtidseffekter av alkohol"]

6. vørter: væske som ein siler frå knust, vassblanda malt. – Og malt er tørka korn, oftast bygg, som har spirt ei tid og utvikla eit enzym som kan omforme stive (stivelse) til sukker. Malt er med blant delane som blir til øl.
7. rikse: knirke, gnisse, rikte.
8. lime, sopelime: kvast av samanbundne kvister til å sope med.
9. gravøl: gjestebod når ein daud blir gravlagd.