Det var ein gong ein fattig mann som hadde tre søner. Då han døydde, skulle dei to eldste ut i verda og freiste lykka, men den yngste ville dei ikkje ha med seg på noko sett eller vis. "Du då", sa dei, "du duger ikkje til anna enn å sitte og halde tyrilysa og grave i oska og blåse i glørne, du!"

"Ja ja, så får eg vel gå aleine med meg sjølv eg", sa Oskeladden, "så blir eg ikkje ueinig [1] med følget mitt heller."

Dei to drog i veg, og då dei hadde reist i nokre dagar, kom dei i ein stor skog. Der sette dei seg til å kvile og skulle få seg mat av nista dei hadde med, for dei var både trøytte og svoltne.

Som dei sat der, kom det ei gammal kjerring opp gjennom ei tue og bad om litt mat, og ho var så gammal og skrøpeleg at munnen var rund. Ho hakka med hovudet og måtte stave seg fram. Ho hadde ikkje hatt brødsmulen i munnen på hundre år, sa ho. Men gutane lo berre og åt, og sa at når ho ikkje hadde livnært seg så lenge så heldt ho nok ut resten om ho ikkje skulle ete opp matsmulane for dei; dei hadde lite niste og ingenting å miste.

Då dei hadde ete seg gode og mette og kvilt, la dei i vegen att, og langt om lenge kom dei til kongsgarden. Der fekk dei teneste begge to.

Ei stund etter dei hadde reist heimanfrå, sanka Oskeladden i hop dei smulane som brørne hans hadde vraka [2] heime, og la dei i den vesle nisteskreppa [3] si, og tok med den gamle børsa som det ikkje var lås [4] på, for han tenkte ho kunne alltid vere god å ha på vegen. Så gjekk han av garde. Då han hadde gått i nokre dagar, kom han også inn i den store skogen som brørne hans hadde reist gjennom, og då han blei trøytt og svolten, sette han seg under eit tre og ville kvile seg og få seg litt i livet.

Men han hadde auga med seg, og mens han tok opp nisteskreppa, fekk han sjå det hang eit målarstykke på eit tre, og på det var det malt ei ung jomfru eller ei kongsdotter som han syntest var så herleg at han ikkje kunne ta auga sine frå det. Han gløymde både maten og skreppa og tok ned måleriet og låg og niglante [5] på det.

Rett som det var, kom den gamle kjerringa opp gjennom tua, gjorde munnen rund og hakka med hovudet og stava seg fram, og så bad ho om litt mat, for ho hadde ikkje hatt brødsmulen i munnen på hundre år, sa ho.

"Det kan vere på tide du får litt å leve av då, gamlemor", sa guten, og gav ho av dei brødsmulane han hadde.

Kjerringa sa det var ikkje nokon som hadde kalla ho mor på hundre år, og ho skulle nok gjere han eit morsstykke att, sa ho. Ho gav han eit grått ullgarnsnøste som han berre skulle trille framfor seg, så kom han dit han sjølv ville. Men målarstykket sa ho han ikkje skulle vørde [6], for han kom berre i ulykke av det.

Oskeladden syntest at alt var godt og vel, men måleriet ville han ikkje vere utan. Så tok han det under armen og trilla ullgarnsnøstet framfor seg, og det varte ikkje lenge før han kom til kongsgarden der brørne hans tente. Der bad han også om teneste. Dei svarte at dei hadde ikkje bruk for han, for dei hadde nyleg fått to tenestegutar. Men han bad så vakkert, og til sist skulle han då få lov å vere hos stallmeisteren og bli opplært til å stelle hestane. Det ville Oskeladden gjerne, for hestar likte han godt. Han var både flink og flittig, så han lærde snart å stulle [7] og stelle dei, og det varte ikkje lenge før alle i kongsgarden heldt av han. Men kvar stund han hadde til overs, var han oppe og såg på skilderiet [8], for det hadde han hengt i ein krok på høyloftet over stallen.

Brørne hans var late og dovne. Derfor fekk dei ofte vondord og hogg, og då dei såg det gjekk betre for Oskeladden enn dei sjølve, blei dei misunnelege på han og sa til stallmeisteren at han var ein avgudsdyrkar, at han bad til eit bilde og ikkje til Vårherre. Enda stallmeisteren tykte vel om guten, var det ikkje lenge før han sa det til kongen. Men kongen berre talte kvasst og beit etter han, for han var sturen og sørgmodig støtt, etter at døtrene hans var røva av eit troll.

Men dei tuta så lenge i øyra til kongen at han til sist ville ha greie på kva det var guten hadde for seg. Då han kom opp på høyloftet og fekk sjå skilderiet, så var det den yngste dottera hans som var malt på det.

Men då brørne til Oskeladden høyrde det, var dei straks klare og sa til stallmeisteren: "Bror vår har sagt seg god for å skaffe kongen attende dottera hans, berre han vil det." Ein kan nok vite det var ikkje lenge før stallmeisteren gjekk til kongen med det, og då kongen høyrde det, ropte han på Oskeladden og sa: "Brørne dine seier at du kan skaffe tilbake dottera mi, og no skal du gjere det."

Oskeladden svarte han hadde aldri visst det var kongsdottera før kongen sa det sjølv, og kunne han frelse ho og hente ho, så skulle han visst gjere sitt beste. Men to dagar måtte han ha til å områ seg [9] og ruste seg på. Det skulle han få.

Guten tok fram det grå ullgarnsnøstet og kasta i vegen, og det trilla føre og han gjekk etter heilt til han kom til den gamle kjerringa som han hadde fått det av. Han spurde ho kva han skulle gjere, og ho sa han skulle ta med den gamle børsa si, tre hundre kasser med spikar og hesteskosaum [10], tre hundre tønner bygg og tre hundre okseskrottar. Så skulle han trille nøstet i vegen til han møtte ein ramn og ein trollunge, så kom han nok fram, for dei to var av slekta hennar.

Ja, guten gjorde som ho sa. Han gjekk innom i kongsgarden og tok den gamle børsa si, og bad kongen om spikar, kjøt og flesk, og hestar og gutar og køyredoning [11] til å få det fram med. Kongen syntest det var mykje forlanga, men om guten kunne skaffe igjen dottera, skulle han få alt han ville krevje, om det så var halve riket, sa kongen.

Då guten hadde rusta seg, trilla han nøstet i vegen att. Han hadde ikkje gått mange dagane før han kom til eit høgt berg. Der sat det ein ramn oppe i ei furu. Oskeladden gjekk til han kom tett innunder, og la til å sikte og peike med børsa.

"Nei, skyt ikkje, skyt ikkje meg, så skal eg hjelpe deg", skreik ramnen.

"Eg har aldri høyrt at nokon har kytt av ramnesteik", sa guten, "og sidan du er så oppsett på å leve, så kan eg gjerne spare deg." Så kasta han børsa, og ramnen kom flygande ned og sa:

"Her oppe på dette fjellet går det ein trollunge som har tulla seg bort så han ikkje kan komme ned att. Eg skal hjelpe deg opp så kan du få følge ungen heim og få deg ei lønn som du vel kan trenge. Når du kjem dit, byr trollet deg alt det gildaste han har, men det skal du ikkje vørde, for du skal ikkje ta noko anna enn det vesle grå eselet som står bakom stalldøra."

Så tok ramnen guten på ryggen og flaug opp på berget med han og sette han der. Då guten kom eit stykke innover, høyrde han trollungen kvinka og bar seg ille for han ikkje kunne komme ned att. Guten talte nokså vel med han, og dei blei vennar og vel forlikte, og han tok seg på å hjelpe ungen ned. Så skulle han følge trollungen heim i trollgarden så han ikkje skulle tulle seg bort på heimvegen. Dei gjekk til ramnen, og han tok dei på ryggen begge to og bar dei like til bergtrollet.

Då trollet fekk sjå att ungen sin, blei han så glad at han gløymde seg sjølv, og sa til guten han kunne følge med inn og ta kva han ville for at han hadde frelst sonen hans. Han baud han både gull og sølv og alt det som rart og dyrt var, men guten sa han helst ville ha seg ein hest.

Ja, han skulle då få hest, sa trollet, og så bar det til stallen med dei. Der var det fullt av dei gildaste hestar. Dei skein både som sol og måne, men guten syntest dei var for store til han alle i hop. Så gløtta han bakom stalldøra, og så fekk han sjå det vesle grå eselet som stod der. "Det vil eg ha", sa han, "det høver meg. Dett eg av, så er eg ikkje lenger frå bakken enn som så."

Trollet ville nødig miste eselet, men sidan han hadde sagt det, måtte han stå ved det. Så fekk guten eselet med sal og beksel og alt det som høyrde til, og så fór han av stad. Dei reiste gjennom skog og mark, over fjell og vide heier.

Då dei hadde reist lenger enn langt, spurde eselet om guten såg noko.

"Nei, eg ser ikkje anna enn eit høgt berg som det blånar i", sa guten.

"Ja, det berget skal vi gjennom", sa eselet.

"Skal tru det?" sa guten.

Då dei var ved berget, kom det farande mot dei ein einhyrning [12] som om han ville ete dei levande.

"No trur eg mest eg blir redd", sa guten.

"Å ikkje", sa eselet. "Less av eit par sneis [13] okseskrottar og bed han bore hòl og bryte veg gjennom berget."

Guten så gjorde. Då einhyrningen hadde fått metta seg, lovde dei han eit par sneis slakta svin om han ville gå føre og bore hòl i berget så dei kom gjennom. Då han høyrde det, bora han hòlet og braut veg gjennom berget så fort at dei hadde nok med å følge han, og då han var ferdig med det, kasta dei av eit par sneis svineskrottar til han.

Då dei var komne vel frå dette, reiste dei langt bort gjennom landa, og så kom dei gjennom skog og mark, over fjell og ville heier att.

"Ser du noko no?" spurde eselet.

"No ser eg ikkje anna enn himmel og ville fjell", sa guten.

Så reiste dei langt og lenger enn langt, og då dei kom høgare opp, blei fjellet jamnare og flatare så dei kunne sjå vidare omkring seg.

"Ser du noko no?" sa eselet.

"Ja, eg ser noko langt, langt borte", sa guten, "det glitrar og skin som ei lita stjerne."

"Ho er nok ikkje så lita enda", sa eselet.

Då dei hadde reiste langt og lenger enn langt att, spurde det: "Ser du noko no?"

"Ja, no ser eg noko langt borte, og det skin som ein måne", sa guten.

"Det er ingen måne", sa eselet, "det er sølvslottet vi skal til. Når vi kjem dit, ligg det tre drakar på vakt ved porten. Dei har ikkje vore vakne på hundre år, så det har grodd mose på auga deira."

"Eg meiner mest eg blir redd dei, eg", sa guten.

"Å ikkje", sa eselet, "du får vekke den yngste og kaste i han eit par sneis okseskrottar og slaktesvin, så snakkar han nok til dei andre to så du kjem inn i slottet."

Dei reiste langt og lenger enn langt før dei kom fram til slottet, men då dei kom dit, var det både stort og gildt. Alt det dei såg, var støypt av sølv, og utanfor porten låg drakar og stengde så ingen kunne komme inn. Men dei hadde hatt det stilt og roleg og ikkje vore mykje brydd på vakta si, for dei var så mosegrodde at ikkje nokon kunne sjå kva dei var gjorde av. Og bortmed sidene på dei tok det til å gro småskog mellom mosetuene.

Guten vekte den minste draken, og draken til å gni auga sine og kare vekk mosedottane. Då draken fekk sjå det var folk, kom han imot guten med gapet på vid vegg, men då stod guten ferdig og kasta i han okseskrottane og slengte i han svinet til han hadde blitt mett og litt rimeleg å snakke med. Guten bad at draken skulle vekke dei andre og bede dei flytte seg unna så han kunne komme inn i slottet. Men det sa draken i førstninga at han verken torde eller ville, for dei hadde ikkje vore vakne og ikkje smakt mat på hundre år, og han var redd dei skulle fare i ørska og somle i seg [14] både levande og daudt. Guten meinte det var ingen fare [15], for dei kunne legge att hundre okseskrottar og hundre slaktesvin og reise unna eit stykke, så kunne dei andre drakane vel få metta seg og samle seg til dei kom tilbake att.

Ja, det ville draken også, og så gjorde dei det, men før drakane blei retteleg vakne og fekk mosen av auga på seg, fór dei omkring og ørska og glefste både etter likt og ulikt, og den yngste draken hadde nok med å hytte seg for dei til dei hadde fått vêret av kjøtet. Då slukte dei ned heile oksar og svineskrottar, og åt til dei var mette. Sidan blei dei nokså spake og godlynte og slapp guten imellom seg inn i slottet. Der var det så gildt at han aldri hadde trutt det kunne vere så gildt nokon stad. Men det var aude for folk, for han gjekk frå det eine rommet til det andre og opna alle dørene, men han såg ingen.

Jo til sist så gløtta han inn gjennom døra til eit kammers han ikkje hadde sett før. Der inne sat det ei kongsdotter og spann, og ho blei glad og sæl då ho fekk sjå han. "Nei, nei, tør dei komme kristne folk hit?" ropte ho. "Men det er nok best du går att, elles kan trollet drepe deg – for her bur eit troll med tre hovud."

Guten meinte på det at han flytta seg ikkje om trollet så hadde sju. Då kongsdottera høyrde det, ville ho han skulle freiste om han kunne svinge det store rustne sverdet som hang bak døra. Nei, han kunne ikkje svinge det, han kunne ikkje lette det ein gong.

"Ja", sa kongsdottera, "når du ikkje orkar det så får du ta deg ein slurk av den flaska som heng ved sida, for det gjer trollet når han skal ut og bruke det."

Guten tok seg eit par slurkar, og så kunne han svinge sverdet som det var ei bakstefløyg [16].

Rett som det var, kom trollet susande. "Ho, her luktar så kristen mannlukt!" skreik det. "Det gjer så", sa guten, "men du treng ikkje blåse i nasen for det – du skal ikkje ha vondt av lukta lenge", sa han, og så hogde han alle hovuda av det.

Prinsessa blei så glad som ho skulle fått noko godt. Men då det lei på litt, blei ho sturen, for ho lengta etter søstera si, som var røva av eit troll med seks hovud og budde i eit slott av gull, tre hundre mil bortanfor verdas ende. Guten meinte han kunne hente både kongsdottera og slottet, og så tok han sverdet og krukka, sette seg på eselet, og bad drakane følge med og frakte kjøtet og flesket og spikrane han hadde.

Då dei hadde vore på vegen ei stund og reist langt, langt bortover, både land og strand, sa eselet ein dag: "Ser du noko?"

"Eg ser ikkje anna enn land og vatn og himmel og høge hamrar", sa guten.

Så reiste dei langt og lenger enn langt. "Ser du noko no?" sa eselet.

Ja, då han hadde sett seg vel for så han noko langt, langt borte. Det skein som ei lita stjerne, sa guten.

"Det blir nok større", sa eselet. Då dei hadde reist eit langt stykke igjen spurde det: "Ser du noko no?"

"No ser eg det skin som ein måne", sa guten.

"Ja ja", sa eselet.

Då dei hadde reist langt og lenger enn langt, bortover land og strand, over haug og hei att, spurde eselet: "Ser du noko no?"

"No synest eg det skin mest som sola", sa guten.

"Ja, det er gullslottet vi skal til", sa eselet. "Men utanfor ligg ein lindorm [17] som stenger for vegen og held vakt."

"Eg meiner eg blir redd, han", sa guten.

"Å ikkje", sa eselet. "Vi får bryte over han nokre lag med kvistar og legge imellom lag av hesteskosaum og tenne varme på, så blir vi vel kvitt han."

Langt om lenge kom dei bort imot der slottet hang, men lindormen låg framfor og stengde for vegen dit. Så gav guten drakane eit godt måltid med okse- og svineskrottar for at dei skulle hjelpe han, og dei braut over lindormen eit lag kvist og eit lag spikar og hesteskosaum til dei hadde brukt opp dei tre hundre kassene som dei hadde, og då det var gjort, sette dei varme på og brende opp lindormen lys levande.

Då dei var ferdige med det, flaug den eine draken under og letta opp slottet, og dei to andre fór høgt til vêrs og løyste ut lenkekrokane som det hang i, og så sette dei det ned på marka. Då det var gjort, gjekk guten inn, og her var det enda gildare enn i sølvslottet, men folk såg han ikkje før han kom inn i det innarste rommet. Der låg kongsdottera på ei gullseng. Ho sov så hardt som ho skulle vere daud, men det var ho ikkje, enda han ikkje var kar for å vekke ho, for ho var raud og kvit som mjølk og blod.

Best som guten stod og såg på ho, kom trollet farande. ikkje før hadde det fått det første hovudet inn gjennom døra, så skreik det: "Huff, her luktar så kristen manns lukt!"

"Kanskje", sa guten, "men du treng ikkje blåse så hardt i nasen for det; du skal ikkje ha vondt av lukta lenge", sa han. Og så hogde han alle hovuda av det, som om dei sat på kålstilkar. Så tok draken gullslottet på ryggen og fór heim med det og sette det ved sida av sølvslottet så det skein både vidt og breitt.

Då kongsdottera frå sølvslottet kom til vindauget om morgonen og fekk sjå gullslottet, blei ho så glad at ho sprang over dit straks på timen. Men då ho fekk sjå søster si som låg og sov som ho var daud, sa ho til guten at dei kunne ikkje få liv i ho før dei fekk daude- og livsvatnet. Det stod i to brønnar på begge sider av eit gullslott som hang i lufta ni hundre mil bortanfor verdas ende. Der budde den tredje søstera.

Ja, det var ikkje annan råd, meinte guten, han fekk hente det også, og det var ikkje lenge før han var på vegen.

Så reiste han langt og lenger enn langt, gjennom mange rike, gjennom mark og skog, over fjell og fjøre, over berg og båre. Til sist kom han til verdas ende, og enda reiste han både langt og lenge, over hei og haug og høge hamrar.

"Ser du noko?" sa eselet ein dag.

"Eg ser ikkje anna enn himmel og jord", sa guten.

"Ser du noko no?" sa eselet, då det hadde gått nokre dagar til.

"Ja, no synest eg at eg skimtar noko høgt oppe og langt borte, liksom ei lita stjerne", sa guten.

"Det er nok ikkje så lite enda", sa eselet.

Då dei hadde reist ei stund att, spurde det: "Ser du noko no?"

"Ja, no tykker eg det skin som ein måne."

"Jaså", sa eselet.

Så reiste dei i nokre dagar til. "Ser du noko no?" spurde eselet.

"Ja, no skin det som sola", svarte guten.

"Dit skal vi", sa eselet. "Det er gullslottet som heng i lufta. Der bur ei kongsdotter som er røva av eit troll med ni hovud, men alle villdyra i verda ligg på vakt og stenger for vegen dit", sa eselet.

"Huff, eg meiner mest eg blir redd no!" sa guten.

"Å ikkje", sa eselet. Og så sa det at det ikkje hadde nokon fare når han ikkje gav seg til å stanse der, men reiste så snart han hadde fylt krukkene sine med vatnet, for det var ikkje framkomeleg meir enn éin time om dagen, og det var midt på dagen. Men var han ikkje kar til å bli ferdig i den tida og komme unna, så reiv dei han i tusen stykke.

Ja, han skulle ikkje vente for lenge der, sa guten.

Klokka tolv kom dei fram. Då låg alle dei ville og vonde dyra som fanst, som eit gjerde utanfor porten og på to sider av vegen. Men dei sov som stokk og stein, og det var ikkje eitt av dei som lea på labben ein gong. Guten gjekk imellom dei og akta seg vel så han verken trødde på tærne eller rumpetippane deira, og fylte krukkene sine med livs- og daudevatnet. Mens han gjorde det, såg han på slottet, som var støypt av blankt gull. Det var det gildaste han hadde sett, og han meinte det måtte vere enda gildare innvendig. "Pytt, eg har tida for meg", tenkte Oskeladden, "eg kan alltid sjå meg om ei halv times tid", og så lét han opp og gjekk inn. Der var det gildare enn gildt. Han gjekk frå den eine staselege stua til den andre. Det var så det lavde av gull og perler og alt det dyraste som fanst. Men folk fanst der ikkje.

Men til sist kom han inn i eit kammers. Der låg ei kongsdotter og sov på ei gullseng. Ho sov så tungt som ho var daud, men ho var så gild som den gildaste dronning, og raud og kvit som blod og snø, [18], og så vakker at han aldri hadde sett noko som var så vakkert utan måleriet hennar. For det var ho som var skildra der.

Guten gløymde både vatnet han skulle hente, og dyra og heile slottet, og såg berre på kongsdottera. Han syntest han aldri kunne bli mett av å sjå på ho. Men ho sov som ein daud, og han var ikkje god for å få ho vaken.

Då det lei mot kvelden, kom trollet susande, og ramla og smelte i porter og dører så det braka i heile slottet. "Huff, her luktar så kristen mannlukt!" sa det, og stakk det første hovudet inn av døra og vêra.

"Kanskje det", sa guten, "men du treng ikkje blåse så vomma rivnar for det, for du skal ikkje ha vondt av lukta lenge", sa han, og dermed så hogde han alle hovuda av det. Men då han var ferdig, var han så trøytt at han ikkje kunne halde auga opne. Så la han seg på senga ved sida av kongsdottera, og ho sov både natta og dagen som ho aldri skulle vakne. Men ved midnattstid var ho vaken ein augeblink. Då sa ho til han at han hadde frelst ho, men ho måtte vere der i tre år til. Kom ho ikkje heim då, fekk han komme og hente ho.

Han vakna først då klokka gjekk til eitt andre dagen, og høyrde at eselet tok til å skrike og låte så ille. Så tenkte han det var vel best han gav seg på heimvegen, men først klipte han eit ein bit ut av kjolen til kongsdottera og tok med seg. Men korleis det var eller ikkje, så hadde han drunta [19] der så lenge at dyra tok til å vakne og ruske på seg, og då han var kommen opp på eselet, kringsette dei han så han syntest det såg reint trugande ut. Men eselet sa han skulle skvette på dei nokre dropar av daudevatnet. Det gjorde han, og så styrta dei på flekken og rørde ikkje ein lem meir.

Mens dei var på heimvegen, sa eselet til guten: "Når du no kjem til ære og herlegdom, skal du sjå du gløymer meg og det eg har gjort for deg, så eg kjem på knea av svolt."

Nei, det måtte aldri skje, meinte guten.

Då han kom heim til kongsdottera med livsvatnet, skvetta ho nokre dropar på søster si så ho vakna, og så blei det glede og herlegdom.

Så reiste dei heim til kongen, og han var også blid og glad for at han hadde fått dei att, men han gjekk og stunda og stunda etter at det skulle vere slutt på dei tre åra til den yngste dottera skulle komme. Guten som hadde henta dei, gjorde han til ein mektig mann, så han blei den første i landet nest etter kongen. Men det var mange som var misunnelege for det han var blitt slik ein storkar. Så var det éin – han heitte Riddar Raud – som dei sa ville ha den eldste kongsdottera; han fekk ho til å skvette på guten litt av daudevatnet så han sovna.

Då dei tre åra var omme, og det lei eit stykke ut i det fjerde, kom det seglande eit framandt krigsskip, og på det var den tredje søstera, og ho hadde med seg eit tre års gammalt barn. Ho skikka bod opp til kongsgarden og sa at ho ikkje ville sette foten sin på land før dei sende han som hadde vore på gullslottet og frelst ho. Så sende dei ein av dei høgaste der i kongsgarden, og då han kom på skipet til kongsdottera, strauk han hatten av og bukka og krøkte seg.

"Kan det vere faren din, son?" sa kongsdottera til barnet, som leika med eit gulleple. "Nei, faren min kryp ikkje som ein ostemakk", sa gutungen.

Så sende dei éin til av same slaget, og det var Riddar Raud. Men det gjekk ikkje betre med han enn med den første, og kongsdottera sende bod med han at skikka dei ikkje den rette, så skulle det gå dei ille.

Då dei høyrde det, måtte dei vekke guten med livsvatn, og så gjekk han ned på skipet til kongsdottera. Men han bukka ikkje for mykje på seg, skal eg tru; han berre nikka på hovudet og tok fram biten han hadde klipt ut av kjolen hennar på gullslottet.

"Der er far min", ropte guten og gav han gulleplet han leika med. Så blei det stor herlegdom over heile riket, og den gamle kongen var den gladaste av dei alle fordi han hadde fått att kjæleungen sin.

Då det kom for dagen, det som Riddar Raud og den eldste kongsdottera hadde gjort mot guten, ville kongen at dei skulle rullast i kvar si spikartønna; men Oskeladden og den yngste kongsdottera bad for dei. Så slapp riddaren og kongsdottera akkurat det.

Då dei skulle til å feire bryllaup i kongsgarden, stod guten ein dag og såg ut gjennom vindauget. Det var på vårsida dette, dei skulle til å sleppe ut hestane og buskapen, og den siste som kom ut av stallen, var eselet. Men det var så utsvelta at det kom på knea ut gjennom stalldøra. Då blei guten ille ved for at han hadde gløymt det. Han gjekk ned og visste ikkje kva godt han skulle gjere. Men eselet sa det beste han kunne gjere, var å hogge hovudet av det. Det ville guten nødig, men eselet bad så vakkert at han måtte gjere det til slutt.

I det same hovudet fall på tråkka [20], var det slutt med trollhamen [21] som var kasta på det, og der stod den vakraste kongssonen som nokon kunne sjå. Han fekk den andre kongsdottera, og så feira dei bryllaup så det blei høyrt og spurt [22] over sju kongerike.

Så bygde dei bu
Så lappa dei sko
Så fekk dei prinsar små
I kvar ei krå.

Ord

1. ueinig: her stod uforlikt, som også tyder usamd; uvenner.
2. vrake: vande, kaste, forsmå, ikkje ville ha, ikkje like.
3. nisteskreppe. Niste: mat ein tar med for å ete på ein tur, på arbeidet eller liknande. Skreppe: stor lêrveske til å bere på ryggen eller ved sida; ransel, ryggsekk.
4. børselås: mekanisme som fyrer av ammunisjon i ei rifle; stengemekanisme.
5. niglane: (av ni + glane) nistire, stire lenge og intenst, einstire, sjå fast og lenge på noko, glo. Ni- er eit forsterkande ledd her.
6. vørde: akte, ense.
7. stulle: pusle, stelle.
8. skilderi: målarstykke, teikning.
9. områ seg: tenkje seg om før ein tek ei avgjerd.
10. hesteskosaum: ein særleg slags (større) spikar til å feste hesteskoen til hestehoven med. Å sko hest var smeden sitt arbeidsområde før. I dag er det eige yrke – for hovslagarar.
11. doning: Køyretøy, køyregreie.
12. einhyrning: etter vanleg oppfatninga eit hesteliknande fabeldyr med eitt langt, spist, ofte vridd horn midt i panna; nashorn. Frå mellomalderen har einhyrningen vore populær som symbol, og det finst ei mengde ulike i våpenskjold rundt om.
13. sneis: tjue.
14. somle i seg: rote i seg.
15. ingen fare: her stod: 'det har inga naud', som også tyder 'det står ikkje på'; 'det er ikkje noko problem', o.a. (Norsk Ordbok)
16. bakstefløyg: flat og lett trestikke til å vende flatbrød med.
17. lindorm, linnorm: mjuk og smidig, ormeliknande fabeldyr som liknar på draken, men har to bein, mens draken har fire. Lindormen har fått drakehovud, ørnebein, flaggermusvengar og bakkropp med hale som det er ein krøll på, og som endar i ein pilforma spiss. Lindorm finst i ei rekke våpenskjold, og i kommunevåpenet i Stjørdal, Trøndelag.
18. "som blod og snø": Venleiksideal endrar seg. Det er ikkje alle som er sunne. Å skaffe seg små føter ved å surre dei stramt så dei ikkje veks, å vakle på stiletthælar, snøre inn midja med korsett så ein nærmar seg timeglasfasong, og skjere av delar av fjes og anna, dytte inn silikon og botox på ulike stadar, smurning og meir i ei lang liste. Substitutt er ikkje heilt ekte vare, og flokkvirring er til gagn for merkantile interesser.
19. drunte: somle, drøle.
20. tråkk: stad der det er trakka mykje; gardsplass, tun.
21. trollham: skapnad. Folk som det var kasta trollham på, kunne sjå ut som dyr etter å ha blitt omskapte med trolldom. Den svensk-italienske erkebispen Olaus Magnus (1490-1557) slo fast midt på 1500-talet at "menneske forvandla til ulvar" enno fanst talrike i Nordens grenseland Preussen og Baltikum. Særleg i jula herja dei verre blant menneske og dyr enn "dei verkelege og naturlege ulvane". (Ørnulf Hodne, 1995, s. 72-77, omsett og gitt att av meg) [Meir om trollham]

22. høyrt og spurt: høyrt om og spurt om.

Eselet er eit av dei viktigaste husdyra i verda, men esel toler ikkje kulda i Norden så godt som hest. Eselet var tamdyr alt for fem tusen år sidan. Når eit esel gir lyd frå seg, for eksempel i tjue sekund om gongen, kan eselskrytet høyrast opptil tre kilometer unna. Det kjem nok an på terrenget. Esel lèt til å vere ganske oppvakte, varsame, vennlege, leikande og ivrige etter å lære. Esel kan vere langliva også. (Les meir i til dømes svensk Wikipedia, "Åsna")

Raudrev og Oskeladden

Det var ein gong ein konge som hadde mange hundre sauar og mange hundre geiter og kyr. Mange hundre hestar hadde han også, og sølv og gull i store haugar og dungar. Men enda sørgde han så mykje at han mest aldri ville sjå folk, og enda mindre tale med dei. Slik var han sidan den tida yngste dottera hans kom bort. Ja, det var elles ille nok der om han aldri hadde mista ho, for det var eit troll som gjorde ustell [1] og ustyr [2] der støtt, så det mest ikkje var kommande til kongsgarden for folk. Rett som det var, sleppte trollet ut alle hestane så dei trakka ned åker og eng og åt opp kornet, og rett som det var, reiv han hovudet av endene og gjæsene til kongen. Somtid drap han kyrne på båsen, så dreiv han sauar og geiter over åsen, og kvar gong dei skulle ta fisk i dammen, var dei jaga på land alle saman.

Men så var det eit par gamle folk som hadde tre søner. Den eine heitte Per, den andre heitte Pål, og den tredje kalla dei Espen Oskeladd, for han låg og kara [3] i oska støtt.

Det var gjæve gutar, men han Per, som eldst var, skulle no vere den gjævaste. Så bad han faren sin om han fekk lov til å reise ut i verda og freiste lykka.

"Ja, det skal du få. Seint er betre enn aldri, guten min", sa kallen. Så fekk sonen brennevin på flaska og niste i taska, og så tok han foten på nakken og lakka [4] nedover bakken.

Då han hadde gått ei stund, møtte han ei gammal kjerring som låg ved vegen. "Å, kjære gut, gi meg ein liten matsmule i dag", sa kjerringa.

Men Per såg knapt til sides, han slengte berre på nakken og gjekk sin veg.

"Ja, ja", sa kjerringa, "gå du, du skal få sjå det går som det går", sa ho.

Per gjekk langt og lenge og lenger enn langt, til han kom fram til kongsgarden. Der stod kongen i svala [5] og gav hønene mat.

"God kveld, gud signe Dykk", sa Per. "Tippe tippe tippe, tuppe tuppe! –" sa kongen og strødde både i aust og vest, og vørde [6] ikkje han Per det grann.

"Ja, stå der du og strø korn og kakl hønemål til det blir ein bjørn av deg", sa Per ved seg sjølv. "Du skal nok vere fri for at eg skal tale til deg", meinte han, og så gjekk han inn på kjøkkenet og sette seg bortpå benken som ein annan storkar. "Kva er du for ein storsnuta kar?" sa kokka, for Per hadde ikkje fått skjegg enda. Dette syntest han var spott og spe, og så tok han til å denge kokkejenta. Men rett som det var, kom kongen og let dei skjere tre raude reimer av ryggen på han. Så strødde dei salt i såra og let han gå heim att same vegen han var kommen.

Då Per vel var kommen til hus, ville Pål ut. Å ja, han fekk også brennevin på flaska og niste i taska, tok foten på nakken og lakka nedover bakken. Då han kom eit stykke på vegen, trefte han kjerringa som bad om mat, men han strauk forbi og svarte ikkje ein gong. På kongsgarden gjekk det ikkje eit hår betre med han enn det hadde gått med Per. Kongen sa "tippe tuppe", og kokketausa kalla han ein uskikkeleg unge, og då han ville banke ho opp for det, kom kongen med slaktarkniven og skar tre raude reimer og strødde eldmørje [7] i, og sende han heim att med sår rygg.

Så kraup Oskeladden opp frå grua og tok til å ruske på seg. Den første dagen rista han av seg oska, den andre vaska og kjemte han seg, og den tredje kledde han seg i kyrkjepynt.

"Nei, sjå!" sa han Per. "No skin det ei ny sol her. Du vil vel til kongsgarden og vinne kongsdottera og halve riket? Å, bli i oska og ligg i oska du", sa han. Men Oskeladden høyrde ikkje på det øyret, han gjekk inn til far sin og bad om å få lov til å gå litt ut i verda.

"Kva skal du ute i verda?" sa gamlingen. "Det gjekk dårleg med han Per og han Pål; korleis skal det så gå med deg?" sa han.

Men Oskeladden gav seg ikkje før han fekk lov til å gå.

Brørne ville ikkje at han skulle få matsmulen med seg, men mora gav han ei osteskorpe og eit kjøtbein, og dermed labba han av garde. Det hasta ikkje med han. "Du kjem alltid tidsnok", tenkte han. "No har du dagen for deg, og sidan kan det hende at månen kjem opp, om lykka er god." Så sette han den eine foten framfor den andre, pusta i bakkane og såg seg vel om på vegen.

Langt om lenge kom han frami den gamle kjerringa som låg i veggrøfta.

"Stakkars deg, din gamle krok, du er vel svolten du!" sa Oskeladden.

Ho var det, sa kjerringa.

"Ja, så får eg dele med deg", sa Oskeladden og gav ho osteskorpa.

"Frys du også?" sa han, han såg ho hakka tenner. "Du får ta gamletrøya mi. Det er ikkje stort til ermer og lite til rygg, men ho var eit godt plagg då ho var ny."

"Vent no", sa kjerringa og raka nedi storlomma si. "Her har du ein gammal nøkkel", sa ho. "Eg har verken betre eller verre å gi deg, men når du kikar gjennom nøkkelringen, så kan du sjå kva du vil."

Då han kom fram til kongsgarden, heldt kokka på å bere vatn, og det hadde ho eit svare strev med. "Det er for tungt for deg, dette", sa Oskeladden, "det kan vere så passe for meg å gjere det", sa han.

Den som blei glad, var kokketausa [8], og sidan let ho Ladden støtt få skrape gryta. Men det varte ikkje lenge før han fekk mange uvennar for det, og dei laug på han for kongen og sa han hadde sagt seg god for både det eine og det andre.

Ein dag kom kongen og spurde Oskeladden om det var sant at han var god for å halde fisken i dammen så ikkje trollet kunne skade fisken. "Dei seier du har sagt deg god for det", sa kongen.

"Eg har ikkje sagt det", sa Oskeladden. "Men hadde eg sagt det, så ville eg også vere god for det."

Vel, korleis det no var, så fekk han nok prøve om han ville frelse ryggskinnet sitt, sa kongen.

Ja, han fekk prøve då, sa Oskeladden, for han hadde ikkje hug til å gå med raude render under trøya, sa han.

Om kvelden kika Oskeladden gjennom nøkkelringen, og då såg han at trollet var redd for timian. Oskeladden til å ruske opp all den timianen han kunne komme over. Noko strødde han i vatnet og noko på landet, og resten strødde han rundt kanten på dammen.

Så måtte trollet la fisken vere i fred. Men no fekk sauane unngjelde for det, for trollet jaga dei over alle haugar og hamrar heile den natta.

Så var det nokre av dei andre tenarane som hadde vore ute igjen og sagt at Oskeladden visste råd for sauane også om han berre ville; han hadde sagt seg god for det, det var sikkert.

Ja, kongen gjekk ut til han og sa det same som sist, og truga med å skjere tre raude reimer av ryggen på han om han ikkje gjorde det.

Det var ikkje anna råd då, og så tok Oskeladden til med timian att. Men det blei det mest ingen ende på, for etter som han batt timian på sauane, så åt dei av kvarandre att, og det varte og det rakk, for sauane åt fortare enn han batt på. Men til slutt laga han smurning av timian og tjøre og smurde dei inn med, og så let dei vere å ete det. Kyrne og hestane fekk også timiansmurning, og så fekk dei fred for trollet.

Men ein dag som kongen var ute på jakt, kom han på villgras [9] i skogen. Han rei omkring i mange dagar og hadde verken mat eller drikke, og kleda fór så ille i trongskogen at til slutt hadde han nesten ikkje filla på kroppen. Så kom trollet og sa at fekk han det første kongen møtte når han kom til jordet sitt, så skulle kongen sleppe heim til kongsgarden att. Ja, det skulle trollet få – kongen tenkte det var vel den vesle hunden hans som støtt kjasa [10] i møte med han. Men då kongen kom så nær kongsgarden at dei kunne sjå han, gjekk den eldste kongsdottera med alle folka etter seg i møte med kongen og tok imot han både godt og vel.

Då han fekk sjå at ho var den første, blei han så ille ved at han stupte i bakken med det same, og sidan den tida var han mest som ein halvtulling.

Om kvelden skulle trollet komme og hente kongsdottera. Ho var pynta og sat på ei eng ute ved tjernet og gret og bar seg ille. Det var ein som heitte Raudrev som skulle følge ho, men han var så redd at han kleiv opp i ei tømmergran, og der blei han sittande. Rett som det var, kom Oskeladden og sette seg ned på bakken ved sida av kongsdottera. Og ho blei glad då ho fekk sjå det var folk som torde vere hos ho enda. "Legg hovudet i fanget mitt du, så skal eg plukke lus av deg", sa ho.

Espen Oskeladd gjorde som ho sa, og mens ho gjorde det, sovna han. Så tok ho ein gullring av fingeren sin og knytte fast i håret på han.

Rett som det var, kom trollet pustande. Han var så tung på foten at det knaka og braka i skogen ei heil kvartmil framfor han. Då han fekk sjå Raudrev, som sat i grantoppen som ein liten orre, spytta han etter han: "Tvi", sa han, så både Raudrev og tømmergrana fauk i bakken, og der låg han og sprella som ein fisk på tørt land.

"Ho ho!" sa trollet. "Sit du her og plukkar lus av folk, så et eg deg", sa han.

"Tvi!" sa Oskeladden med det same han vakna, og tok til å kike på trollet gjennom nøkkelringen.

"Hu hu! Kva glanar du på meg for?" sa trollet til Oskeladden, "hu hu!" Så kasta det jernstauren etter han så stauren stod ni meter inn i berget. Men Oskeladden var så snapp og snar [11] på foten at han kom seg unna med det same trollet kasta.

"Tvi, for larvestykke [12]!" sa Oskeladden. "Hit med stauren!"

Trollet nappa opp stauren i eitt rykk. Stauren var så stor som tre grindstaurar. Imens stirde Oskeladden opp mot himmelen, både i sør og i nord.

"Hu! Kva glanar du etter att?" sa trollet.

"Eg ser etter ei lita stjerne eg kan kaste stauren til", sa Oskeladden. "Ser du den ørande vesle beint i nord?" sa han.

"Nei", sa trollet og rista på hovudet, "du får ikkje slenge vekk jernstauren min, du."

"Nei, nei", sa Oskeladden. "Så prøver eg ikkje. Men kva så med blindebukk [13]? Har du hug til å leike blindebukk?" sa Oskeladden.

Jo, det kunne vere snodig nok, meinte trollet.

"Det greiaste er at vi tel, så slepp vi mykje kjas og mas", sa guten.

Oskeladden laga det slik at trollet fekk bindet om auga og kom til å gjere den første reisa. Dei fór omkring i skogkanten, og trollet rauk og rende mot stubbane så smuldra tre fauk og det knaka etter.

"Hau, hau, det er ikkje godt å vere blindebukk lenger!" skreik trollet, og illsint var det.

"Vent litt", sa Oskeladden, "så skal eg stå still og rope." Han sprang til den andre sida av eit djupt tjern. "Kom no, her står eg!" skreik Oskeladden.

"Det er vel leire og skog?"

"Du kan vel høyre det ikkje er skog her", sa Oskeladden. "Kom no!"

Så bar det i vegen att. Plump! sa det, og der låg trollet i tjernet. Oskeladden syntest ikkje synd på det, han heldt trollhovudet under vatn rett som det var, til trollet bad tynt for livet sitt. Då måtte det først seie frå seg kongsdottera og skaffe fram det som trollet hadde tatt før, og så love at folk og fe skulle ha fred, sa guten. Først då trollet gjekk med på det, sleppte han det halvdrukna trollet frå seg. Det sjangla heimetter til berget sitt, men fall ned i eit klungerkjerr og stakk ut auga sine på vegen dit.

Då trollet var borte, blei Raudrev som kar att. Han kom ned frå grana, tok kongsdottera med seg opp til slottet, og truga ho til å seie at han hadde frelst ho. Og så luska han ned i hagen og tok imot den andre kongsdottera også etter at Oskeladden hadde henta ho utanfor berget og sleppt ho inn i hagen. Då Raudrev kom inn i slottet med ho, blei det slik glede i kongsgarden at det blei høyrt og spurt over land og rike, og Raudrev skulle ha bryllaup med den yngste kongsdottera.

Ja, det verka godt og vel, men det var ikkje så vel likevel – Rett som det var, så hadde trollet gått ned i jorda og stappa igjen alle vassårene. "Kan eg ikkje gjere anna ugagn", tenkte han, "så skal dei ikkje få vatn å koke bryllaupsgrauten i."

Dei sende bod etter Oskeladden att. Han fekk seg ei jernstong som var ni meter lang, og seks smedar gjorde ho gnistrande raud. Så kika han gjennom nøkkelringen. Då såg han trollet under jorda like godt som det hadde vore over jorda, og køyrde stonga ned igjennom bakken og nedetter ryggen på trollet så det lukta brent horn.

"Hau, hau!" skreik trollet. "Slepp meg opp!" Rett som det var, kom han settande opp gjennom hòlet. Oskeladden var ikkje sein, han tok trollet og la det på ei stong som var fletta med timian, og der måtte det ligge og seie han korleis det hadde fått att synet. "Eg bada auga i vatn frå ein gøymt olle i skogen og fekk att synet", sa trollet.

Så kom kongen og begge kongsdøtrene og ville sjå trollet. Raudrev gjekk så krapp og kry at rumpa stod høgare enn nakken. Men så fekk kongen sjå at det var noko som blinka i håret på Oskeladden. "Kva har du der?" sa han.

"Å, det er den ringen som dotter di gav meg då eg frelste ho frå trollet", sa Oskeladden.

Og no kom det for dagen korleis alt var gått til. – Raudrev gret og bad for seg. Men alt han lét og alt han gret, så hjelpte det ikkje: Han måtte i ormegarden, og der sprakk han.

No gjorde dei ende på trollet og tok til å feste og danse i bryllaupet til Oskeladden, for no var han innpå den fremste i landet, for han fekk den yngste kongsdottera og halve kongeriket.

Så legg eg eventyret mitt på ein slede
Og køyrer det til deg, som kan betre kvede
Men kan du ikkje kvede betre enn eg
Så skam deg om du klandrar meg.

Ord

1. ustell: uorden; ustand.
2. ustyr: ustell, oppstyr, leven, ståk.
3. kare: krafse, skrape, rake o.a.
4. lakke: rusle; gå lett og smått; hoppe på éin fot.
5. sval: gang, utbygg på sida av eller rundt (eldre) hus.
6. vørde: akte, ense, bry seg om, ha noko med.
7. eldmørje: gloande oske; masse av glør (og eldtunger); gneisteregn.
8. taus: tenestejente.
9. villgras: villstrå, etter folketrua går ein alltid vill når ein har trakka på ein viss grasart (Nardus stricta).
10. kjase: kave; klatre.
11. "snapp og snar": Begge orda tyder rask, kvikk, snøgg.
12. larv (n): dårleg, stakkarsleg arbeid, slurv, fusk; smått stell. Her stod 'kjerringstykke'.
13. blindebukk: person som i leik får band for auga og skal fange andre.