| |||||
|
| Reservasjonar | Innhald |
Heilag-Olav ved HornelenDen kneisande sjøklippa Hornelen [1] aust på Bremangerlandet sør for Stadt var ikkje skilt frå Marøya med eit sund i gamle tider. Men ein gong Kong Olav [2] kom seglande, baud han klippene vike til side så han kunne komme gjennom. Det skjedde med det same. Straks sprang det eit troll ut av berget og skreik: Du der med raudt skjegg, Heilag-Olav stod på stranda og avgjorde tvert: Stå for alltid der i stein,
Ord
Heilag-Olav i Krokkleiva Då Heilag-Olav drog omkring frå bygd til bygd og kristna landet, prøvde trolla å gjere han så mykje skade som dei kunne. Men når Olav møtte dei, skapte han dei om til stein, og slike steinar som har vore troll før dei gav seg i kast med Olav, kan somme sjå rundt omkring i landet. I nordre Krokkleiva [1], der vegen gjekk i gamle dagar, står det ei slik steingyger [2]. Då Olav fór ned gjennom, sprang ho fram frå bergveggen med eit stort tretrau [3] på ryggen og skreik: "St. Olav med ditt breie skjegg, Olav såg på ho og svarte: "Stå du der i stokk og stein,
Ord
Heilag-Olav over ValldalHeilag-Olav segla ein gong inn i Tafjorden og la til i Valldalen og ville sjå om han kunne komme over ei ur med hestar og fire hundre mann og hundre bønder. Då dei kom til ura, spurde Heilag-Olav høvdingen over dalen om det var noko sel [1] som dei kunne vere i der, og det var det. Etter få dagar var det rydda veg i ura, så både folk og hestar med kløv kunne komme fram likså godt som på slette vollen. Sidan fór kongen ned til ei kjelde tett ved ein hellar, og der vaska kongen seg. Når husdyr sidan blei sjuke for folk i dalen, og dei drakk av dette vatnet, betra det sjukdommen. No fekk kongen og dei andre seg mat, og då kongen var mett, spurde han om det var noka seter i dalen ovanfor ura som dei kunne vere i om natta. Bruse sa: "Det er nokre setrer her, men ingen mann kan vere der om nettene for trollskap og vonde vette [2] som held til ved setra." Kongen sa at dei skulle dra dit, og at han ville vere der på setra om natta. Men ved midnattstid, då dei låg og sov, lét det så skremmeleg stygt ute på stølen. Vettet sa: "Bønnene til kong Olav brenner meg slik at eg kan ikkje vere i husa mine lenger. No lyt eg rømme og aldri meir komme på denne stølen." Om morgonen sa kongen til Bruse: "Her skal folk bygge ein gard, og bonden som bur her, skal alltid ha utkomma [3] si. Aldri skal kornet fryse her, enda om det frys både ovanfor og nedanfor." Så fór kong Olav over fjellet og kom fram til ein gard på Lesjaskog. Ord
Heilag-Olavs snus og vasskjelderMange stadar i landet kan ein finne narrespor etter Kong Olav Digre [1], som seinare blei kjent som St. Olav, helgenkongen. Då han flykta gjennom Norddalsfjorden og ville ta seg ein pris tobakk [2] men ikkje kunne få noko ut av snushornet sitt, blei han så arg at han kylte hornet opp mot fjellsida. Og kva hende? Omskapt til stein står det der den dag i går under namnet St. Olavs snushorn. [3] Langs ei anna fluktrute kom Heilag-Olav til Veibust ved Vegsund. Der drakk han av kjelda som var der, og som enno ber namnet hans. I gamla dagar stod den kjelda så høgt i heider og ære at folk strøymde saman her for å hente vatn eller drikke det på staden. Dei som vitja kjelda, sette gjerne ein liten trekross ved sida av ho. Ofte kunne ein telje meir enn 400 slike krossar rundt St. Olavskjelda ved Vegsund. På reisene sine rundt omkring drakk også kong Olav av bekkar, som då fekk underfull kraft, heiter det. Ord
Heilag-Olav og sjøormenI 1028, då kong Olav flykta med båt inn til Valldal og bøygde av innetter fjorden ifrå Valldalsvika, møtte han ein sjøorm. Ormen gjorde alle mennene hans motfalne og sky av seg. Men kongen let seg ikkje skremme; han bykste til framstamnen [1] av båten, greip ormen og kasta han opp mot den bratte sørvendte veggen av Syltefjellet. Der blei han til stein, og Sylteormen minner den dag i dag om underkrafta til Heilag-Olav på flukt. [2] Ord
Heilag-Olav og havfruaDå Heilag-Olav var i viking [1], trefte han ei havfrue [2] som pla dysse sjøfolk i søvn med den vene songen sin og så trekke dei ned til seg i sjøen. Ovanfor beltet likna ho ei kvinne, nedantil ein fisk. Ord
Heilag-Olavs veddemålDå Heilag-Olav kom til garden Stein, ville han bygge ei kyrkje der. Det syntest ho ikkje noko om, gygra [1] som budde i Gyrihaugen [2] like ovanfor garden. Ho spurde derfor kongen om han våga eit veddemål med ho. "Innan du er ferdig med kyrkja, skal eg ha lagt ei steinbru over Steinsfjorden ", sa ho. Heilag-Olav svarte ja til veddemålet, og før gygra var halvferdig med brua, høyrde ho klokkene frå kyrkja. Då blei ho så harm at ho treiv steinane ho hadde bore saman til brubygginga, og kasta dei frå Gyrihaugen og tvers over fjorden etter kyrkja. Somme fall ned på garden like ved, men ingen av dei råka.
Ord
Heilag-Olav og hestelåretHeilag-Olav let folket vestpå kristne og baud at dei skulle bygge ei kyrkje i Eivindvik [1] på den staden der det no står ein prestegard. Og bod blei sendt til bøndene i det næraste området om at dei skulle komme og hjelpe til med arbeid og material. Høvdingen Torstein budde på garden sin i Virkesdal [2] nær ved. Då kongsbodet kom til han, gjekk han på myrane som høyrde til garden og slo med langorv [3]. Då han høyrde at kongen gav påbod om at han skulle la seg kristne og vere med og bygge ei kyrkje, blei han oppbrakt, og brukte ljåen så hardt i draga at folk i mange hundre år etter kunne sjå djupe furer i myrene etter kvart hogg med langorvet som han slo med i raseri. Han sette så ljåen i marka og svor at dersom han vart nøydd å reise, så skulle han finne eit trestykke som det var tak i. Dermed treiv han øksa og hogde ei eik, og eika bar han til sjøs. Eikestokken blei brukt til tverrbjelke i kyrkja. Kongen likte Torstein godt, men ikkje at Torstein hadde med seg eit hestelår [4] i nista si. Torstein på si side kunne ikkje skjøne at kongen kunne nekte folk å ete si eiga niste. At ein ikkje skulle få lov å ete hestekjøt, kunne han ikkje skjøne noko som helst av. Sidan den tida blir hestekjøt smetta inn i pølser, der ein normalt ikkje ensar det. Eller lasagne. [Etter Andreas Faye og Olav Midbø i Fjordabladet, hausten 1918.] ❋ Pølsa er guddommelig, for berre Gud veit kva som er i ho. [Ordtak]
Ord
Heilag-Olav og mirakelhesten hansI det høge berget vest for Ytre Øydnavatnet i Audnedal budde i gamle dagar eit fjelltroll som fekk sett opp eit gjerde av jern tvers over vatnet slik at laksen ikkje kom lenger opp. Når folk på nokon av gardane ovanfor der fekk ein laks, blei det derfor rekna som førevarsel på at nokon kom til å døy snart. Ein gong kom Heilag-Olav (995-1030) ridande til dette vatnet. Han ville ikkje ri rundt, men spora hesten til å bykse over i eitt sprang der vatnet er smalast. Den dag i dag ser ein spor av dei veldige hestehovane. Vatnet er om lag tre hundre steg breitt der det dristige spranget blei gjort, og klippene på begge sider er bratte. På begge sider av Framvaren-fjorden i Farsund finst også tydelege spor av hesten til Heilag-Olav. Han sprang fire hundre steg [2] frå den eine klippa til den andre, og slik slapp kongen unna fanden sjølv, som var etter han og gjerne ville ha kloa i han. Då laut Heilag-Olav sanne at ein god hest ikkje er å forakte, og at fanden ikkje kunne fly i dét høvet . . . [Attgiving] Angående den historiske Sandhed, der monne ligge til Grund for disse og lignende Sagn, da må vi henholde os til Anders Wedels Ord: "Men hvad Tid og Sted de have levet, er ikke til visse at sige andet end hvad man fast gjette kan . . . Hvad som historisk Sandhed er anrørende, vide endog smaa Børn, at det er en føie Ting at lide paa. [lite å lite på]"
Ord
Heilag-Olav, Nidarosdomen og gamle katolikkar |
|
| Nidaros er eit gammalt namn på Trondheim by. Ordet 'Nidaros' tyder 'oset til Nidelva'. Dei seier helgenkongen Olav ligg gravlagt i byen ein stad, men sikkert er det no ikkje. Hit til staden traska pilgrimar frå heile Europa for å komme til gravstaden til Heilag-Olav. Eit lite trekapell blei bygt om lag 1035. Om lag 1070 let kong Olav III Kyrre bygge ei steinkyrkje. Ho stod ferdig om lag i 1090. Kyrkja blei i stor grad bygt og bygt ut for å kunne ta imot pilgrimane. Olavsskrinet* med Heilag-Olav i stod på høgalteret i Kristkyrkja. * Romersk-katolikkane fekk det med å lage prydde kister, "skrin", til å ha i kyrkjene. I skrina har dei gøymt lik av helgenar eller andre relikviar, og slik også i Nidaros. I 1152/53 blei Noreg eigen kyrkjeprovins. Nidaros blei valt som erkebispesete. Dei to første erkebispane, Jon og Øystein, sette i gong eit stort byggeprosjekt for å gjere steinkyrkja større. I 1183 kom erkebisp Øystein heim att frå England. Byggestilen blei då lagt om til tidleg-gotisk stil. Den utvida kyrkja stod ferdig første gong omkring år 1300. Ho blei herja av brann i 1327, 1432, 1451 (truleg) og 1531. I den tida var nordmenn katolikkar, heilt til Reformasjonen blei innført frå Danmark etter 1536 som middel til meir makt til kongen, mellom anna. Utan slik inngriping er det godt mogeleg at Noreg hadde halde fram som katolsk, som Polen og Irland. Men slik gjekk det ikkje. [Wikipedia, s.v. "Reformasjonen"] I 1708 brann heile katedralen, bortsett frå steinmurane. Kyrkja brann att i 1719 etter lynnedslag. Seks brannar - korfor? Lynet slår oftare og lettare ned i høge hus og metall. Det er vel delar av forklaringa. "Guds straffedom for liksvindel" har det ikkje vore vanleg å skrike høgt om (men sjå stykket nedanfor). I 1869 starta ei stor gjenoppbygging av kyrkja, med tyske pipeorgel og det heile, og ho blei offisielt rekna som ferdig i 2001, og er blitt nasjonalheilagdom for Noreg. Katolikkane i byen fekk seg ei lågtliggande kyrkje ved sida av i 1973, på hi sida av vegen ved Elgeseter bru. Katolikkyrkja heiter St. Olav Domkyrke (Trondheim). Dei var ikkje heilt glade for at ho mangla isolasjon og fort kom i dårleg teknisk stand med gjennomrusta stålkonstruksjon så heile kyrkja kunne rase saman, skreiv dei, og meinte tida var inne til å bygge ny katolsk domkyrkje. Den 19. november 2016 blei ny kyrkje vigsla på same tomta: St. Olav domkyrkje. Og alt "fungerte som det skulle", skreiv dei i høvet.
Var liket som førte til Nidarosdomen den daude Olav?Nidarosdomen i Trondheim voks i rykk og napp og fleire stadium over eit lik. Men kven sitt lik? Det gir soga grunn til å fundere på utan å få nærare svar: Ifølge Snorre kjempa den trønderske stormannen Einar Tambarskjelve (ca. 980 - ca. 1050) med Olav Tryggvason ved Svolder og var verje for sonen hans. Einar, som ikkje var med i slaget på Stiklestad, blei sidan god venn med sonen til Olav Haraldson, også kalla Olav Storvom (Olav Digre). Sonen fekk sidan namnet Magnus den gode. Under slaget på Stiklestad døydde Olav Digre, den gamle vikingen som gjekk over frå vikingtru til blodig og aggressiv kristning av Noreg i staden. Kort etter han var daud, utropte kyrkja han til helgenen St. Olav. "Då Olav levde, var alle herskarar på den måten", - aggressive, seier prosten Dag Mysen. Etter Snorres kongesoger kom Einar Tambarskjelve og biskop Grimkjell til Nidaros (Trondheim) eitt år etter Olav døydde. Dei kom med ei kiste. Den unge kong Svein og mora, dronning Alfiva, venta på brygga. Då kista blei bore i land sa Alfiva at ho såg svært nyhøvla ut for å ha stått i jorda eit heilt år. Då lokket på kista blei tatt av, sa biskop Grimkjell at håret og naglane på den daude hadde vakse. Og at liket hadde raude kinn og lukta godt. Og Alfiva bøygde seg fram og sa at han såg heilt nydaud ut. Johan B. Steen: "Sannsynlegvis har Einar Tambarskjelve med kontaktane sine skaffa seg ei ny kiste og eit nytt lik." Han trur også at biskopen var med på det heile. "Han var interessert i å få ein helgen i kyrkja si og så har dei konspirert saman." Ståle Botn vel å tru det også kan ha lege under at Einar Tambarskjelve ville ha ein konge han kunne styre. "Kva var betre enn å få ein barnekonge som kunne sitte på fanget hans og som han kunne kviskre i øyret?" seier Ståle Botn retorisk. Svar: Det kunne vere mangt og mykje, det. [Sjå Wikipedia for meir] ◎ Det finst somtid andre forklaringar å ta med i reknestykket enn dei mirakuløse. Ein skulle ha gode prov før ein støttar noko. Forfattarspekulasjonar kan vere interessante, men er ikkje prov av den grunn.
|
