| |||||
|
| Reservasjonar | Innhald |
|
|
|
|
Dei vanlegaste orda på norskNedanfor står "dei fem hundre vanlegaste orda" i norsk. Oversynet kjem frå ei undersøking som blei gjort i regi av Universitetet i Bergen, og kviler på tekstar frå romanar og aviser. Men somme av "orda" viser seg å vere tal, somme er einskilde bokstavar, og lista er blitt nokre år gammal og ikkje knitrande ny og fullstendig à jour. Men ein får hjelpe seg med det som ligg føre. Nynorske omsettingar er sett til av meg. Dei kan godt takast i bruk til språklæring for dei som vil det. Dei fem hundre vanlegaste orda står med skråstilt skrift (kursiv) til venstre, og kva dei heiter på nynorsk (i samsvar med Nynorsk 2012) står til høgre for dei. Desse orda er det godt å lære seg godt og vel, for dei er sentralt ordtilfang, nettopp slike ord som kan fylle godt over halvparten av vanlege samtalar: Det er neppe urimeleg å tenke det, for dei hundre vanlegaste orda i engelsk fyller femti prosent av vanlege samtalar på engelsk, fortel psykologen Tony Buzan i Using Your Memory. Her er dei engelske orda - og dei svarer ganske bra til dei vanlegaste på norsk: [◦Lenke] Kan ein kjerneorda, har ein dessutan fått ein snarveg til å fatte kva innfødde (natives) seier, og har "hugseknaggar" som kan hjelpe vidare tileigning (læring). Det verdset mange. Når ein ser nærare inn i materialet, finn ein slikt som at ordet Bergen (nr. 124) dukkar oftare opp i media enn både Norge (162) og namnet på hovudstaden, Oslo (165). Dessutan får lista fram ord som det burde vere givande å lære i første rekke mellom nynorskorda. I det mest sentrale ordtilfanget på rundt hundre ord, er det berre rundt tretti bokmålsord som skil seg frå dei nynorske. Skilnadane er ikkje store i forhold til likskapane.
Enkelt læringsprogram attåtDen som gjerne vil lære seg eit språk, kan gle seg over at det går an å lære dei vanlegaste orda både enkelt og godt med ein grei, dagleg innsats. Tovegs læring kan vere bra. Det er går godt å lære dei sentrale orda frå lister som dette. Ta for eksempel tjue ord dagleg - meir eller mindre - og lær dei "begge vegar", så du kan dei både som omsettingar frå bokmål og som nynorsk direkte. Det ville no ég gjort. Men det er meir å seie: Hugs i langdrag kan byggast med rutine til hjelp. Når du har streva med å lære utanboks så mange ord dagleg som det høver for deg - kanskje tjue, kanskje tretti, eller noko anna - kan du klare å seie dei fram heilt rett etter læringsøkta tilmed. Klok og god læring skal neppe vere lei og gi suter. Ha auge for at like etter du har klart å hugse tjue ord eller noko slikt, kan gløymsle ta seg av flesteparten, og på kort tid. Men at ein fort gløymer innlærte ord, kan motverkast nokså godt, så ein hugsar fleire av orda i lengda, over tid. Det er godt å kunne dra nytte av korleis gløymsla glir over ein, så lærer ein venteleg langt meir i langdrag. Det er ikkje så mykje som skal til: Gå over til overlæring med det same, og hald ut. Først bør du overlære dei daglege orda å lære seg - tjue-tretti-femti eller ganske enkelt så mange du klarer greitt. Rundt 25 % overlæring kan treffe godt. Dette vil seie: Treng du 13 repetisjonar for å lære inn orda i lista di, går du gjennom dei 3-4 gongar til på rappen, rett etter at du har lært dei inn. Slik blir det 16-17 repetisjonar i alt i dømet. Du kan godt få ein annan til å hjelpe deg slik, all den tid læringsarbeidet ikkje er skam, men snarare tung underhaldning og slikt. At to personar går saman i arbeidet, skulle kunne gå heilt fint. Å lære skal helst vere ei lyst, men takt hjelper også i innlæringsarbeidet, generelt sagt. Kloke repetisjonar treng ein ikkje bruke så mykje tid på, men porsjoner dei godt også. Så er tida inne til å repetere vidare og bruke det du har lært. Du kan godt mumle for deg sjølv. Det kan gagne, for det hjelper å bruke orda! Ein gjer godt om ein friskar opp att dagens nye ord same kveld — og neste dag — og ei halv veke etter — ei veke etter det — og ein månad etter det — og så nokre månadar etter det. Går ein fram bra slik som dette, kan ein ganske mange ord etter lang tid. Såleis har ein fått ein heil del over i langtidsminnet (LTM). Går du på skole? Gå inn for at læraren eller einkvan annan bruker dei første ti minutta av kvar time til repetisjon av pedagogiske grunnar. Det kan bli den best nytta tida i heile lærargjerninga hans eller hennar. For det syner seg at det lærast best når opptil 80 % av innlæringa består av repetisjon. Francis Robinson, professor ved Ohio University, publiserte i si tid at studentar får mest læringsutbytte av studiet når om lag 80 prosent av tida blir brukt til memorering (innprenting). Ein får tilpasse funna til stoda si. Ein givande læringsmetode som utnyttar det, kan du lese litt meir om her, og på engelsk her. Meistringslæring. Det finst til tider alternativ til å gå og vere lei seg, med andre ord. Benjamin Bloom og andre har også funne at den som får gå fram i sitt eige tempo og meistre materialet sitt i eiga fart, kan lære gromt. Det er laga eit opplegg for det: meistringslæring. Mastery learning heiter det på engelsk. Her har du fått del i kva slags læringsarbeid som kan hjelpe med nokså lite innsats i forhold til utbyttet over tid: (a) overlæring, (b) repetisjonar som er tilpassa korleis gløymsla fungerer, for å motverke nettopp det, og (c) meistringslæring, der ein set oppnåelege mål - ikkje urimelege mål for kvar enkelt å nå - og lar kvar gå fram i sitt eige tempo, og først og fremst så det er behageleg: Det skal ikkje vere vondt å lære. Og det kan gjere godt med hyppige, korte pausar i innlæringsarbeidet. Til dømes etter læringsøkter på 25 minutt kvar. Det er gode grunnar til å gjere slik, viser Tony Buzan i bøker om minne, også kalla hugs.
Men . . .Frå 1. august 2012 gjeld den nyaste norma for nynorsk. Klaus Johan Myrvoll, stipendiat i norrøn filologi ved Universitetet i Oslo, meiner "2012-nynorsken" kjem til å bli meir flokete og rotete enn nynorsken vi har no. Han gir eit døme:
Til dette: "Lær litt meir fleksibilitet med nynorsk!" Det finst andre måtar å ta det på også. Kva med, "Velkommen!" Det gjer ofte same nytta. Dult: "Tenk iallfall positivt og så det sit" - så ein (1) hugsar det og (2) med tida kan bruke det aktivt også. [2] Det gjeld også å ikkje bli bitter. Her er ◦vink om korleis ein "fakkar tyglane" og går for konsekvens der det er valformer. Dei enklaste og mest tiltalande ordformene og formuleringane kan ein gjerne gå inn for slik. - Så greie strukturgrep attåt gjengs grammatikk kan komme godt med for den som vil lære å snakke og skrive. Fleirval treng altså ikkje skremme vatnet av nokon. Truleg vil enkle, stramme utveljingsreglar gagne: Først: det er lov å ordlegge seg enkelt og endefram. Ein kan også gå ein inn for høveleg system-forankra og behageleg kultivert, forenkla og avrunda språk med framtid i bringa, så å seie, til dømes på grunnlag av dialekten sin. Gjer ein det godt, blir det ikkje lenger fullt så vrient å forfatte eitkvart på nynorsk heller, som "Vi ønsker dykk velkomne". Ein får ta ordbok til hjelp som det høver. Her er husreglar på nettstaden til jamføring: [Meir]
Ord ein støyter på ofte, bør ein meistreDet finst vel fleire omsettingsord enn dei som er med. Lista er ikkje uttømmande; eg har gjort eit utval ifrå hovudformer ut frå ganske vanlege samanhengar som bokmålsorda står i. Men det finst sjeldnare omsettingar som ikkje er med. Nynorskord med feit skrift skil seg frå tilsvarande bokmålsord. Ord med (s) bak er substantiv i ei eller anna form, og ord med (v) bak er verb i eikor form. 1. og – og 2. i – i 3. det – det 4. på – på 5. som – som 6. er – er 7. en – ein 8. til – til 9. å – å 10. han – han 11. av – av 12. for – for 13. med – med 14. at – at 15. var – var 16. de – dei, dykk, dokker 17. ikke – ikkje 18. den – den 19. har – har 20. jeg – eg 21. om – om 22. et – eit 23. men – men 24. så – så 25. seg – seg 26. hun – ho 27. hadde – hadde 28. fra – frå 29. vi – vi 30. du – du 31. kan – kan 32. da – då, da 33. ble – blei, vart 34. ut – ut 35. skal – skal 36. vil – vil 37. ham – han, honom 38. etter – etter 39. over – over 40. ved – ved 41. også – også, òg 42. bare – berre 43. eller – eller 44. sa – sa 45. nå – no og nå (verb) 46. dette – dette 47. noe – noko 48. være – vere 49. meg – meg 50. mot – mot 51. opp – opp 52. der – der 53. når – når 54. inn – inn 55. dem – dei 56. kunne – kunne 57. andre – andre 58. blir – blir 59. alle – alle 60. noen – nokon, nokre, somme 61. sin – sin 62. ha – ha 63. år – år 64. henne – henne, ho 65. må – må 66. selv – sjølv 67. sier – seier 68. få – få 69. kom – kom 70. denne – denne 71. enn – enn 72. to – to 73. hans – hans 74. bli – bli 75. ville – ville 76. før – før 77. vært – vore 78. skulle – skulle 79. går – går 80. her – her 81. slik – slik 82. gikk – gjekk 83. mer – meir 84. hva – kva 85. igjen – igjen 86. fikk – fekk 87. man – ein (o.a.) 88. alt – alt 89. mange – mange 90. dash (engelsk innlån, ikkje normert: tankestrek, klatt, skvett) 91. ingen – ingen 92. får – får, sauar, sauer 93. oss – oss 94. hvor – kor, kvar, der (som) 95. under – under 96. siden – sidan (og sida, av side) 97. hele – heile 98. dag – dag 99. gang – gang, gong (om tid o.a. Finn meir i ordboka) 100. sammen – saman 101. ned – ned 102. kommer – kjem 103. sine – sine 104. deg – deg 105. se – sjå 106. første – første, fyrste 107. godt – godt 108. mellom – mellom 109. måtte – måtte 110. gå – gå 111. helt – heilt, (ein) helt 112. litt – litt 113. nok – nok 114. store – store 115. aldri – aldri 116. ta – ta 117. sig – sig 118. uten – utan 119. ho – ho 120. kanskje – kanskje, kan hende 121. blitt – blitt 122. ser – ser 123. hvis – dersom, om, i fall, viss 124. Bergen – Bergen 125. sitt – sitt 126. jo – jo, jau 127. vel – vel 128. si – si, seie 129. vet – veit 130. hennes – hennar 131. min – min 132. tre – tre 133. ja – ja 134. samme – same 135. mye – mykje 136. nye – nye 137. tok – tok 138. gjøre – gjere 139. disse – disse (verb), desse (pronomen) 140. siste – siste 141. tid – tid 142. rundt – rundt 143. tilbake – tilbake, attende, att 144. mens – mens 145. satt – satt (sindig, roleg, fast, moden), sat 146. flere – fleire 147. folk – folk 149. fordi – fordi, for di, av di 150. både – både 151. la – la, late 152. gjennom – gjennom 153. fått – fått 154. like – like 155. nei – nei 156. annet – anna 157. komme – komme, kome 158. kroner – kroner 159. gjorde – gjorde 160. hvordan – korleis 162. Norge – Noreg 163. norske – norske 164. gjør – gjer 165. Oslo – Oslo 166. står – står 167. stor – stor 168. gamle – gamle 169. langt – langt 170. annen – annan 171. sett – sett 172. først – først, fyrst 173. mener – meiner 174. hver – kvar 175. barn – barn, born 176. rett – rett 177. ny – ny 178. tatt – tatt, teke 179. derfor – derfor, difor 180. fram – fram 181. hos – hos 182. heller – heller 183. lenge – lenge 184. alltid – alltid 185. tror – trur 186. nesten – nesten 187. mann – mann 188. gi – gi, gje 189. god – god 190. lå – låg 191. blant – blant 192. norsk – norsk 193. gjort – gjort 194. visste – visste 195. bak – bak 196. tar – tar, tek 197. liv – liv 198. mennesker – menneske 199. frem – fram 200. bort – bort 201. ein – ein 202. verden – verd, verda 203. deres – deira, dykkar, dokkar 204. ikkje – ikkje 205. 000 – 000 206. tiden – tida 207. del – del 208. vår – vår 209. mest – mest 210. eneste – einaste 211. likevel – likevel 212. hatt – hatt 213. dei – dei 214. tidligere – tidlegare 215. fire – fire 216. liten – liten 217. hvorfor – korfor, kvifor 218. tenkte – tenkte 219. hverandre – kvarandre 220. holdt – heldt 221. bedre – betre 222. meget – mykje, svært 223. ting – ting 224. lite – lite 225. 3 – 3 226. stod – stod 227. ei – ei 228. hvert – kvart 229. begynte – begynte, byrja, tok til, starta o.l. 230. gir – gir, gjev 231. ligger – ligg 232. grunn – grunn 233. dere – de, dokker 234. livet – livet 235. a – a 236. sagt – sagt 237. land – land 238. 4 – 4 239. kommet – komme, kome 240. e – e 241. neste – neste 242. far – far 243. efter – etter 244. egen – egen (adj, adv.), eigen 245. side – side 246. gått – gått 247. mor – mor 248. ute – ute 249. videre – vidare 250. 5 – 5 251. millioner – millionar 252. prosent – prosent 253. svarte – svarte, svara 254. sto – stod 255. begge – begge, båe 256. allerede – allereie, alt 257. inne – inne 258. finne – finne 259. enda – enda 260. hjem – heim 261. foran – føre, framfor, framanfor 262. måte – måte 263. 10 – 10 264. mannen – mannen 265. dagen – dagen 266. hodet – hovudet 267. saken – saka 268. ganger – gongar, gonger, gangar (gangar i hus) 269. kjente – kjende, kjente (adv.) 270. stort – stort 271. blev – blei 272. mindre – mindre 273. 20 – 20 274. landet – landet, landa (verb, fortid) 275. byen – byen 276. plass – plass 277. kveld – kveld 278. ord – ord 279. øynene – auga, augo 280. fem – fem 281. større – større 282. gode – gode 283. nu – no 284. synes – synast, synest 285. beste – beste 286. kvinner – kvinner 287. ett – eitt 288. satte – sette 289. hvem – kven 290. all – all 291. 9 – 9 292. klart – klart, klårt 293. holde – halde 294. ofte – ofte 295. stille – stille 296. spurte – spurde 297. lenger – lenger 298. sted – stad 299. dager – dagar 300. mulig – mogeleg, mogleg 301. utenfor – utanfor 302. små – små 303. frå – frå 304. nytt – nytt 305. slike – slike 306. viser – viser, visar (s) 307. 30 30 – 308. mig – meg, mig (urin, piss) 309. kjenner – kjenner, kjennar (s) 310. samtidig – samtidig 311. senere – seinare 312. særlig – særleg 313. våre – våre 314. akkurat – akkurat 315. menn – menn 316. hørte – høyrde 317. mdash – lang tankestrek (typografisk) 318. arbeidet – arbeidde, arbeidd, arbeidt , arbeidet (s) 319. altså – altså 320. par – par 321. din – din 322. unge – unge 323. n – n 324. borte – borte, vekk 325. plutselig – brått, med eitt, plutseleg 326. fant – fann, fant (s) 327. fast – fast 328. kunde – kunde 329. snart – snart 330. svært – svært 331. fall – fall 332. vei – veg 333. bergens – bergens 334. dessuten – dessutan 335. forhold – forhold (og dessutan: kjensgjerning, proporsjon, sak (ytre) vilkår, tilstand, innbyrdes (gjensidig) stilling, samband, stode, tilhøve, høve; omstende) 336. gjerne – gjerne 337. snakket – snakka, snakket (s) 338. foto – foto 339. 6 – 6 340. snakke – snakke 341. bør – bør 342. dersom – dersom, om, viss, i fall 343. imidlertid – likevel, men 344. lett – lett 345. tenke – tenke, tenkje 346. gud – gud 347. tro – tro (grisetro o.a.),tru 348. 15 – 15 349. jan – jan 350. gitt – gitt, gjeve 351. penger – pengar 352. egentlig – eigenleg, eigentleg 353. mitt – mitt 354. ønsker – ønsker (v, presens), ønske (s, fleirtal), ønskje (s, fl.tal), ønskjer (v, presens) 355. ansiktet – ansiktet, andletet, fjeset, fleisen 356. kl – kl. 357. dermed – dermed, dimed 358. 00 – 00 359. slo – slo 360. 12 – 12 361. politiet – politiet 362. faren – faren 363. eit – eit 364. bra – bra 365. je – dialektord, som ej, æ, æg, e, i, eg, osb. 366. sitter – sit 367. sikkert – sikkert 368. vite – vite, vete 369. full – full 370. lille – vesle 371. 18 – 18 372. glad – glad 373. fleste – fleste 374. slutt – slutt 375. ene – eine 376. mine – mine 377. gjelder – gjeld, gjelder (kastrerer) 378. lagt – lagt 379. virkelig – verkeleg 380. laget – laget (s), laga, lagd, lagt (v) 381. alene – aleine, åleine 382. ennå – enno 383. lang – lang 384. ganske – ganske 385. johan – johan 386. omkring – omkring, ikring 387. hjemme – heime 388. vårt – vårt 389. vanskelig – vanskeleg 390. arne – arne 391. gammel – gammal, gamal 392. skulde – skulde, skylde 393. tidende – tidend 394. riktig – riktig, rett 395. huset – huset (s), husa (v), huste (v) 396. følte – følte, kjende 397. møte – møte 398. lørdag – laurdag 399. klar – klar, klår 400. m – m 401. kort – kort 402. viktig – viktig 403. ellers – elles 404. minst – minst 405. fortsatt – framleis, enno 406. op – op 407. veien – vegen 408. seier (nyn. og bm) – seier (v), siger 409. mål – mål 410. kjent – kjent, kjend 411. slags – slags 412. frode – frode 413. 8 – 8 414. 7 – 7 415. stund – stund 416. arbeid – arbeid 417. finnes – finst 418. ingenting – ingenting 419. lange – lange 420. gangen – gangen (i hus), gongen 421. stå – stå 422. lot – lét 423. rekke – rekke, rekkje 424. redd – redd 425. høre – høyre 426. vilde – ville 427. ga – gav 428. ti – ti 429. forteller – fortel, forteljar 430. overfor – overfor 431. stadig – stadig 432. burde – burde 433. visst – visst 434. syntes – syntest 435. fjor – fjor 436. sette – sette 437. funnet – funnet (s), funne 438. hjelp – hjelp 439. største – største 440. løpet – løpet, laupet 441. meter – meter 442. norges – noregs 443. hånden – handa 444. spørsmål – spørsmål 445. s – s 446. mente – meinte, men også (ha i) mente 447. søndag – søndag 448. f – f 449. følge – følge, følgje 450. fremdeles – framleis, enno 451. imot – imot 452. 11 – 11 453. hus – hus 454. kvinne – kvinne 455. ventet – venta 456. reiste – reiste 457. hendene – hendene 458. trodde – trudde 459. usa – USA 460. legger – legg (v), leggar (s) 461. viste – viste 462. regjeringen – regjeringa 463. eg – eg 464. årene – årene (kar, reiskap til å ro med, o.a.), åra (tid) 465. eksempel – eksempel, døme 466. tenkt – tenkt 467. ole – Ole 468. slikt – slikt 469. erik – erik 470. moren – mora 471. holder – held (v), haldar (s) 472. seks – seks 473. tenker – tenker (v), tenkar (s) tenkjer (v), tenkjar (s) 474. 19 – 19 475. stedet – staden 476. tillegg – tillegg 477. helst – helst 478. bruke – bruke 479. skolen – skolen, skulen 480. kampen – kampen 481. nettopp – nettopp 482. døren – døra 483. egne – eigne 484. eget – eige 485. sterkt – sterkt 486. betyr – betyr, vil seie, tyder, inneber o.a. 487. vant – vant (van med), vann (v), vand (erfaren), 488. enkelte – enkelte, somme 489. nærmere – nær(m)are 490. hvad – kva (og som) 491. 50 – 50 492. dårlig – dårleg 493. per – per 494. trenger – treng 495. menneske – menneske 496. måten – måten 497. vise – vise, syne 498. oppe – oppe 499. finner – finn (v), finnar (s) 500. legge – legge, leggje
|
