Bydue

1. Innleiing om kva fred er

UNESCO snakkar om å bygge opp ein fredskultur. Det er bra. Men dessverre . . . då måtte [vi] gripe ganske kraftig i røtene på vestleg kultur, for eksempel ekspansjonismen, trua på at Vesten er og skal vere modell for resten av verda, og at vestlege sanningar er universelle sanningar. - Johan Galtung, 1999.

I dette essayet blir Maharishi Mahesh Yogi sin fine innsats som fredsbyggar i verda eksponert og belyst gjennom enkelte sider ved fredsforskingsarbeidet til Johan Galtung. Dessverre lir sentrale Galtung-termar av å vere overflatiske og/eller særtilfelle av 'fred' i ordbøker, så omgrepet 'fred' blir utførleg forklart aller først, før Galtungs løysingsveg og Maharishi sin blir kort gjennomgått, kvar for seg. Avslutningsvis poengterer eg at fredsarbeid har mange sider, og at Galtungs og Maharishi sine vegar sikkert har godt av langt vidare framstøytar. Og sidan den som arbeider for fred på jord ikkje ser ut til å vinne total siger enn så lenge, kjem nokre tankar om utopiar og utopistar til avrunding. Det er ikkje uklokt å vere optimist, utopist, eller gå inn for ei betre verd; det kan vere godt for helsa, tilmed. Ein skal berre finne tenlege, adekvate utløp for seg i det (jf. Freire 186).

Jakt på forståing av kva fred kan vere

Fred og krig og fred og vald blir gjerne framstilt som to motsetnadspar. Fred ber nok i seg stor grad av fråvær av vald og overgrep. Johan Galtung: "Det motsette av fred er vald, og vald er destruktivt. Det skaper smerte, liding, daude, kort sagt det buddhistar kallar dukkha [1] med eit fleirtydig ord. Det er ikkje berre vald som gir dukkha, men også livet sjølv, for langt dei fleste. Det er å bli født som er grunnen . . . Altså er ikkje Galtung-definisjonen heilt god, men betre enn ingenting. I buddhismen freistar mange å komme ut av fødsel-og-daude kretslaupet ved å leve forstandig og minske hovudvilkår for framvekst av dukkha, som ein kan omsette til lidingar.

Galtung seier vidare at "fredsforskinga tar som utgangspunkt at vi vil minske liding ved ikkje å utøve vald, og ved å vere kreative heller enn destruktive." Slik signaliserer både Galtung og eg at vi ikkje har noko absolutt fredsomgrep, men reknar med at det er gradar av fred, mellom anna langs spor (dimensjonar) som "god fred", rettferdig fred", "fred for forstyrra naboar eller naboforstyrringar" med meir. Vi skjøner også at det er grader av liding, dukkha, som Galtung er inne på, og at det gode livet fjernar og minskar dukkha, lidingar, best råd. Nett det er også hovudgrepet til Gautama Buddha, som vakna opp ifrå lidingane sine som asket og forma ein veg vekk frå liding. Vegen blir kalla den åtteledda vegen og middelvegen (Galtung 1999)

1. Kåre Lie seier at dukkha omfattar "alt som blir oppfatta som uønskt, alt som blir opplevd som vondt eller negativt, frå den svakaste irritasjon til dei kraftigaste smerter - både fysisk og mentalt", og at det er misforstått at buddhismen seier at "alt er liding". Eg har ikkje vore i stand til å finne denne fråsegna nokon stad i skriftene . . . lidingar er noko vi må rekne med kan hende . . ., så derfor er det betre å utarbeide ein strategi for ikkje berre å unngå dei, men også kunne takle dei når dei kjem på." Galtungs konfliktløysingar kjem inn her. (Lie, 16-17)

I tillegg til å formulere kva fred kan vere fråvære av (vald, liding og slikt), finst enkle ordboksdefinisjonar av fred til utfylling. Med Merriam-Webster seier eg fred også kan bety:

1. Ein tilstand av ro og harmoni;
2. Fridom frå forstyrringar frå dei omkring seg;
3. Tryggleik og orden i eit samfunn halde ved lag gjennom skikkar og lovverk;
4. Fridom frå uroande eller kuande tankar eller kjensler;
5. Harmoni i personlege forhold;
6. Ein tilstand eller periode med gjensidig samsvar mellom ulike styre;
7. Avtalt slutt på fiendskap mellom krigande eller fiendar elles;
8. Ein tilstand merkt av samsvar.

Det finst dessutan fleire synonym til fred som kan hjelpe på forståinga. Blant dei nemner Collins Thesaurus ro, avslapping, og stille. Det gjeld å sortere kva for hovudmeiningar med 'fred' ein siktar til, når ein seier godordet i debattar, til dømes. Ein fem- eller seksdelt Likertskala skal dessutan hjelpe i vektlegginga av momenta i kvart enkelt høve. "Med fred meiner eg her ein tilstand av harmoni og orden mellom krigane", for eksempel. Meir presist får ein det ved å sortere betre: "Med fred meiner eg harmonitilstand (styrke 5 og betre), og orden (styrke 4 og meir) mellom krigane (helst ingen)."

Her får ein kort forklart kva fred vel kan vere, og ikkje kva det ikkje er. Ordboka gir med andre ord ein positiv definisjon, eit positivt innhald til 'fred', og definerer det ikkje berre ved 'vald', 'konflikt', og dukkha (liding). Ordbøker skulle også gi antonym (motsetnadar) til fred, og vi finn antonym til 'fredeleg', mellom anna opphissa, antagonistisk, krigarsk, bitter, uroleg, forstyrra, fiendtleg, høglydt, nervøs, støyande, rastlaus, uvennleg, oppskjørta, voldsom ["valdeleg"], og krigande i Collins Thesaurus.

Her kjem vi til at kjende ordbøker dukar opp for fleire antonym til fred og fredeleg enn krig og liding. Ein kan faktisk seie med Galtungs "formel": "Fred er fråvær av å vere (ha det) . . . " og sette inn det eine antonymet etter det andre, så som 'oppskjørta'. Når ein gjer det, har ein dermed rikare og breiare forståing og betre kontroll over omgrepsparken sin.

Desse få døma syner det kan vere mykje å hente og vinne ved godt grunnlagsarbeid, mellom anna presisjon i termane og tankegangen. Mykje kan vinnast ved ganske enkle middel, og når ein gagns gjerning ved det, er det slett ikkje verst. Men dessverre er det altså også slik at ikkje alle som snakkar om fred, fredsforsking, fredslære, fredsbygging, fredsskaping og fredsvedlikehald seier kva dei meiner med "fred". Ja, somme verkar uklare og noko avvikande i forhold til vanlege innhald av orda ein nyttar. Det ein meiner med 'fred' kan vere ein eller fleire av faktorane over, i større eller mindre grad - utfylt med andre framlegg, eller noko heilt anna.

Det ein til dømes legg i "fredsvedlikehald" i dag, har blitt meir og meir komplekst. Omgrepet fredsmanagement kan ein sikkert legge mellom desse sentrale sidene ved fred og fredeleg ferd. [Britannica 2007, s.v. "UN: Peacekeeping, peacemaking and peace-building")

2. Johan Galtungs fredsvyar

Sentrale Galtung-omgrep

Det er altså ikkje heilt enkelt å fortelje kva fred er, når ein ikkje er absoluttist eller overforenklande. Freds- og konfliktsforskaren Johan Galtung meiner: "Fred er det ein har når ein er i stand til å omgåast konfliktar kreativt og ikkjevaldeleg. Fred er for meg ei ramme for konflikthandtering (1999)." Den same definisjonen høver også langt på veg for stresshandtering og til og med stress-resistens, som begge jo er noko anna enn fred, og viser til til kor godt ein handterer og "rir" på visse konfliktar - innan visse grenser. For stress-handtering kan visse dugleikar hjelpe; strategiar og handsamingsmåtar kan trenast opp ved enkle reglar. Og meditasjon kan styrke motstandskrafta og dimed auke helsereservar, syner forsking på TM (sjå nedanfor).

Galtung sin avvikande definisjon av fred, verkar ikkje god nok for meg. For det første seier han fred er ei ramme, utan fokus på fred som ein tilstand, også ein tilstand inni ein sjølv. For det andre seier han ikkje at ein omgåast konfliktar kreativt og ikkjevaldeleg, men at ein er i stand til det; dette er to forskjellige ting. For det tredje er det mange som har blitt myrda av å handtere konfliktar ikkjevaldeleg; så å bli myrda og fred kan overlappe kvarandre til dels sterkt. Galtung fortel også at fred iallfall til dels kjem av konfliktmeistring eller konflikthandtering - altså at konflikt inngår i forståinga hans av kva fred kan vere.

Han seier også at "Kjernen i definisjonen av konflikt er usemjande målsettingar. Usemjande målsettingar oppstår heile tida, altså er vi som menneske dømte til å leve med det. Då er det jo nokså fornuftig å innrette seg slik at vi kan handtere dei kreativt og ikkjevaldeleg." Eg meiner eg skjøner kva Galtung er inne på og vil hen i hovudtrekk; men definisjonane hans er ujamne, anorektiske (avmagra) og saknar breidde, til dømes i forhold til hovudinnhaldet i omgrepa "fred" (sjå ovanfor) - Det går no vel betre å innlemme vanlege definisjonar av fred og motsetnadar, skulle ein meine. [ibid.; supra], for då kan ein håpe å nå breiare og betre handteringskunne etter kvart.

Vald, liding og 'fredelege løysingar" hos Galtung

Galtung seier vidare at "fredsforskinga tar som utgangspunkt at vi vil minske liding ved ikkje å utøve vald, og ved å vere kreative heller enn destruktive. Og ei viktig kjelde til liding er dårleg handterte konfliktar. Betre konflikthandtering kan altså bidra til å redusere liding (1999)."

For oversikta deler Galtung vald inn i tre typar:

1. Direkte vald, som vil seie at X tilfører Y smerte.
2. Strukturell vald, der det ikkje er nokon bestemt aktør bak valden. Valden kjem ut av den sosiale og globale strukturen, for eksempel ved påtvinga fattigdom. Den strukturelle valden i verda aukar.
3. Den kulturelle valden, som er den forma for symbolikk - verbal, kunstnarleg, i religion, mytologi, vitskap osv. - som bidreg til å legitimere direkte vald.

Desse tre valdsformene ligg då i ein slags trekantformasjon, syg på kvarandre, og gir kvarandre næring, seier Galtung (ibid.). Han trur på ikkjevaldeleg fredsarbeid som Mohandas Gandhi; at vald avlar vald før eller sidan; og at det går an å arbeide med konfliktar for å nå fram til "fredelege løysingar". Vegen dit omfattar å lytte nøye til det som ikkje blir sagt, fortel han: I ein diskusjon mellom to partar som hatar kvarandre, enten det no er ektefellar, naboar eller to nasjonar i ein stat, må ein lytte etter slike løysingar dei ikkje foreslår. Så må ein forsiktig sjå om det går an å bryte tankemønsteret deira, slik at vi saman kan gå langs det usagtes dimensjonar, skriv Galtung såleis (1999).

No får eg vel legge til at det er mange former for liding ein ikkje kan gjere noko med utan å bli kvitt dei ved å døy. Ikkje alle sjukdommar kan bøtast, til dømes, og tidas tann merkast også med lidingar av ulike slag.

Legesonen Galtung fortel han bruker legens formel som allround-metode: Diagnose, prognose, terapi.

Ikkje ein av dei men alle tre i samanheng . . . Når ein arbeider med konfliktar, vil eg nemne følgande punkt: Kartlegg først alle konfliktpartar, alle mål, alle usemjande målsettingar, alle stridsspørsmål. Ofte blir eksterne [ytre] partars påverknad og mål gløymde når ein set to partar rundt eit forhandlingsbord. Dernest: Snakk med partane kvar for seg. Dersom det er nokon du ikkje kan oppføre deg innfølande overfor, så overlat desse samtalane til nokon som kan det. Eit mål for slike samtalar er å identifisere og formulere viktige mål som kan godtakast av alle partar. Så kjem kanskje det vanskelegaste: Korleis kan vi få konflikten ut av det leiet den no ligg i, over i eit leie som leier oss mot desse måla? Kvar av partane må då definere meir kortsiktige oppgåver som kan bidra til dette. Her trengst kreative konfliktarbeidarar . . . Dersom konfliktarbeidaren lukkast med dette, er arbeidet godt begynt. No står arbeidet med korleis felles mål kan realiserast att, få i stand sjølvberande prosessar og endeleg korleis ein skal arbeide med forsoning. Det siste er svært forsømt i internasjonal politikk .

Så har vi dialog . . . om å komme fram til nye felles innsikter og mål gjennom ordet - dia logos - og gjennom innsikt i dei mogelegheitene som byr seg når konfliktar blir transcenderte." (Galtung 1999)

Det gjeld å løyse konfliktar kreativt, fortel Galtung vidare. " Altså skape liv, glede og utvikling av ein konflikt. Det motsette av vald. Fred." (1999).

3. Maharishi Mahesh Yogis fredsopplegg

Silence is a great peacemaker . - Amerikansk ordspråk

Maharishi (1918-2008) lærte den enkle mantrameditasjonsmetoden kalla TM (Transcendental Meditasjon) av guruen sin, Shankaracharya Brahmananda Saraswati (1871-1953). Frå 1959 tok Maharishi til å gi ut TM-metoden utanfor India. I den første tida var metoden gratis.

TM-rørsla blei omtykt i Vesten frå 1960-talet. I Maharishis rørsle med seks million innvigde, hevdar ein å ha verksame middel til det som blir kalla himmerike på jorda og fred på jorda. (Britannica 2007, s.v. "Maharishi"; Mason)

Maharishis metode: meditasjon

Maharishis fredsveg verkar enkel. Han vil sette ein stoppar for konfliktar, sjukdom og liding og forhindre at slike problem oppstår i framtida: Ny kunnskap kan skape eit sunt, framgangsrikt og harmonisk samfunn og ei fredeleg verd. Han fortel han har metoden til det: TM og vidaregåande TM-teknikkar. Djup og behageleg meditasjon kvar dag skal hjelpe mot å bryte naturlovene så ein ikkje held fram med å skape stress i sitt eige liv og i heile nasjonens kollektive bevisstheit så det blir vald og konfliktar. Fred vil berre vere eit abstrakt, uoppnåeleg ideal utan slikt som TM, meiner Maharishi.

Det ser elles ut til at Maharishi meiner Dharma (i nokre av tydingane til termen, bl.a. universell rettferd) når han seier naturlovene. For å lyde naturlovene, som også er inni ein sjølv, skal ein lære "TM- og TM-Sidhi-programma, og slutt deg så til ei gruppe og hjelp til å skape fred for verdas nasjonar." Det er parolen. (Roth 116, 117, passim; Volunteer for a Peace-Creating Group)

"Individet er den grunnleggande eining for verdsfred. For at verda skal bli fredeleg, må kvar enkelt finne fred", fortel Maharishi såleis. (i Roth 116, 117, 118, passim).

Vegen er i hovudsak å sitte for seg sjølv og meditere. Slik gagnar ein litt etter litt verda, iallfall den delen av kosmos ein sjølv er sitt eige, lokale perseptuelle midtpunkt i. Flokkar mange seg saman slik, hjelper det enda betre, trur vi i TM-rørsla, og stør oss på TM-forsking om Maharishi-effekten, enda om enkelte har kritisert den fælt med ei blanding av saklege og usaklege framleggingar i det. Summa summarum: Forskinga får ein venteleg til å tenke over somt.

4. Frå forskinga på TM

Livsglede: Det er laga over 600 studiar og rapportar om verknadar av TM til no. Det er eit betydeleg tal på data som vitnar om at TM kan gagne stort. Sider ved TM-utbyttet som kan nemnast: Dagleg TM er det gagn i for mange; dei finn djupe kvilenivå (Roth 156). Livsglede og framgang blir hyppig omtalte som gevinstar av TM, med andre ord betra livskvalitet (Roth 9-15, 63, 76-77, 156-72 o.a.)

Helsegevinstar: Som følge av ganske regelmessig, djup meditering får ein mindre angest, betre mental helse (Roth 162), auka sjølvrealisering og mindre sigarett-, stoff- og alkoholmisbruk (Roth 168). Betre blodtrykk og kolesterolverdiar (Roth 158, 159) og hjelp mot stress (Roth 167) finn ein også.

Læringsvelvære: Blant andre gode verknadar er auka evne til å fokusere (Roth 46, 162); hjelp i utdanning (Roth 164), auka kreativitet (Roth 47).

Minska risiko for sjukdom: Seinka aldringsprosess (Roth 62, 75, 161). Keith Wallace fann såleis at personar med ein gjennomsnittleg alder på 50 år, som hadde praktisert Transcendental Meditasjon i meir enn fem år, hadde ein biologisk alder som var 12 år yngre enn den kronologiske alderen deira. Det er også funne minska behov for forsikring - mediterande hadde færre sjukdomstilfelle i 17 medisinske behandlingskategoriar, og 87 % færre innleggar for hjartelidingar og 55 % færre for kreft. (Roth 9-15, 63, 76-77).

To sprikande rapportar: Mindre bruk av helsevesenet kjem også fram (Roth 159). Døme: Den svenske regjeringa sitt helsedepartement gjorde ei landsomfattande, epidemiologisk undersøking som viste at sjukehusinnleggingar for psykiatrisk pleietrengande pasientar var 150 - 200 gongar mindre vanleg blant dei 35.000 som praktiserte TM i Sverige, enn blant befolkninga elles. (Suurküla, Universitetet i Göteborg, Vasa Sykehus, Göteborg, Sverige, 1977) (Roth 164).

Hjelp til rehab: TM hjelper også i rehabilitering av kriminelle (Roth 170).

Samkjøring av hjernedelar: Delforklaring på alt dette finn ein venteleg i noko som Keith Wallace forklarer: "Større EEG-koherens frambrakt under Transcendental Meditasjon er et teikn på at teknikken "optimaliserer hjernefunksjonen". (Roth 40-41; 87, 90-91)

Overskriding, også kalla transcendens

Både Galtung og Maharishi nyttar ganske like termar, som overskriding (transcendering), boblande lykke (bliss) og overskridande bevisstheit. Hos Galtung er desse orda kjerneomgrep i ein kognitiv modell for korleis ein kan transcendere (overskride) konfliktar (1996:96). Skilnaden er at hos Galtung er desse hovudorda følger av "konfliktløysingar" ved ytre inngrep; hos Maharishi er dei følger av ein djup og enkel meditasjonsteknikk som kan gi frigjerande og helsegagnlege utslag i mang ein, ikkje berre helsegevinstar. Det er gjort mykje forsking på verknadar av TM i dette. Freire og Faundez er inne på at ein nok ikkje kjem utanom kvardagsåtferda og kvardagspraksisen for fred og frigjering til kvar enkelt borgar. Eg har freista å peike på korleis Maharishis TM enkelt lar seg integrere i den (Freire 202 ff).

Gruppemeditasjon som faktor i internasjonale fredsprosessar?

TM er stort sett godt omtykt i Sambandsstatane. Ein million amerikanarar har lært TM, til dømes, og forskjellige estimat - bl.a. frå CNN - seier at kanskje 20-30 million amerikanar har lært meditasjon og yoga. I Iowa ligg rørsla sin eigen vesle vediske by, Vedic City og eitt av universiteta som rørsla driv. Dit kjem mediterande langt vekk frå for å samle krefter og gå i spann for fred og harmoni. Det gjer ein ved å sitte ned og vere heilt stille i periodar. Slikt kjem det mykje godtatt ut av, det syner mykje og fagmessig utført forsking.

"Regjeringa burde undersøke Transcendental Meditasjon . . . Samfunnet har ikkje råd til å oversjå den krafta som Transcendental Meditasjon representerer . . . Transcendental Meditasjon er lett å lære, han er verknadsfull og kostnadseffektiv, og tida er no inne til å ta han i bruk og forstå han." - Marcelino Cruces (Roth 91-92)

Maharishi føresa ein gong: "Dersom så få som 1 % av befolkninga i verda praktiserte Transcendental Meditasjon, ville det ikkje bli fleire krigar. Den fredelege innflytelsen som blir skapt ved at menneska praktiserer Transcendental Meditasjon, stråler ut i omgivnadane som lyset frå ei pære som lyser opp eit mørkt rom", la han til som analogi.

Mot slutten av året 1974 mediterte over 250.000 amerikanarar, og det var mange mindre byer i landet der 1 % av befolkninga praktiserte teknikken. Den første undersøkinga som skulle etterprøve tesen til Maharishi, fann stad i desember 1974. Då målte forskarar indikatorar på livskvalitet i fire byar der 1 % av befolkninga praktiserte Transcendental Meditasjon. Dei undersøkte slike vanlege og offentleg tilgjengelege register som kriminalstatistikk, ulykkestal og sjukehusinnleggingar. Byane der 1 % av befolkninga gjorde TM, viste nedgang i kriminalitet, mens kontrollbyane viste auka kriminalitet - som for heile USA. Seinare har også 11 og 48 byar blitt granska og sjekka på liknande måte, og resultata viser ein viss nedgang. Han er kanskje ikkje så stor, men . . . Maharishi kunngjorde: "Vi [kan] sjå starten på ein ny tidsalder, ein tidsalder med framgang og harmoni for heile menneskeheita." (Roth 119, 120)

Rørsla lanserte omgrepet "Maharishi-effekten" om dette. Den er omdiskutert. Men ikkje nok med det: I 1976 innførte Maharishi TM-Sidhi-programmet, kalla "ei naturleg utviding av Transcendental Meditasjon" "for å trene bevisstheita til å fungere i pakt med naturlovene sitt einskapsfelt, den reine bevisstheitas sjølvrefererande tilstand." Læra som kom til rundt dette er kort sagt at når eit lite tal menneske samla på ein stad gjer TM-Sidhi-programmet saman, har det svært kraftig verknad på samfunnet under eitt - til og med sterkare enn den postulerte 1 %-verknaden av grunnmetoden: I rørsla trur ein at kvadratrota av 1 % av ei befolkning som praktiserer TM-Sidhi-programmet saman på éin stad, er nok til å skape ein påverknad av orden og koherens hos heile befolkninga. (Roth 121-22)

I moderne fysikk heiter det elles når nokon lanserer spennande tankar: "Vel og bra, no skal du "berre" dokumentere (prove) hypotesane godt." Elles blir dei behandla som spekulasjonar. Det er eit fint prinsipp. (Zukav 286-87)

Når det gjeld TM, samla 7.000 TM-siddhiar seg ved Maharishi University of Management i Fairfield, Iowa, frå 17. desember 1983 til 6. januar året etter. 7.000 høgare innvigde i Transcendental Meditasjon - innvigde i TM-Sidhi-programmet - var ved universitetet for å skape "ein auka koherens" for heile verda. 7.000 utgjorde omtrent kvadratrota av 1 % av befolkninga i verda då.

I rørsla fann ein at resultatet stadfesta føreseiingane - dei fann ei snøgg, positiv utvikling i internasjonale konfliktsituasjonar. Det var altså statistiske samgangar ved fleire parameter som blei nytta, og så blei kausalitet lagt til attpå. Men etter at samlinga var slutt, vende dei positive utviklingstendensane attende til det vanlege mønsteret frå før samlinga. (Roth 126).

Maharishi skipa no aksjonsmediterande grupper på 7.000 som jobba med TM og TM-Sidhi-programmet i lag på same stad. Maharishi sa at ei slik gruppe ville minske den farlege oppbygginga av stress i det kollektivt ubevisste, og "sikre at all politisk, sosial og økonomisk utvikling for alltid vil halde seg positiv og berikende (gagnleg, givande, utbytterikt, o.a.)" (Roth 126, 127)

Verkar det utopisk? David Edwards, professor i statsvitskap ved University of Texas i Austin, viser til dei mange undersøkingane som er gjort om verknadane av TM og TM-Sidhi-programmet på samfunnet og seier. "Denne forskinga har overlevd eit større mengd statistiske etterprøvingar enn dei fleste undersøkingar innan feltet konfliktløysing. Eg meiner at dette arbeidet, og teorien som ligg bak det, fortener seriøs overveging av både akademikarar og politikarar." Edwards praktiserer ikkje TM. (Roth 130-31)

5. Målet: fred på jord

Verknadane av TM går etter kvart saman i eit paradis på jord, som er noko figurativt uttrykt. Med det uttrykket, som er ein følgesvein til "fred på jord", mellom anna, meiner Maharishi-rørsla noko som gir meir "kjøt på beina" for den som vil ha ein definisjon på "fred" der utvikling og fråvær av liding går inn. Altså, i fred som mål finn ein dette i TM-krinsar:

Himmerike på jord er kjenneteikna av fullkomenskap på alle livsområde for individ og samfunn. Fullkomenskap er eit risikofylt omgrep å bruke. Kva er ein fullkomen munn, til dømes? Er det ikkje rom for variasjon der også? Men i Himmerike på jord skal individet ha fullkomen helse utan veikskap i sinn eller kropp, eit lang og lykkefylt liv, alltid i vakre, nærande og positive omgivnadar.

På det kollektive planet er himmerike på jord kjenneteikna ved harmoni og fred i familie, samfunn, land og verda - null sjukdom og heilt og fullt velvære.

Oppsedinga i himmerike på jord vil vere kjenneteikna av at ein lett og liketil oppnår full opplysing (oppvakning), lever i fullbyrding og suksess utan å slite for det, fordi ein er salig. Ein nyt til fulle det ein har og gjer mindre og utrettar meir i harmoni og verkeleg fridom. Vitskapen blir krona med at ein lever fullkome godt i dagleglivet sitt. Kvar og ein vil makte å meistre naturlovene i ypparste verdigheit.

I jordbruket blir det topp produktivitet fordi naturen vil gi avlingar lett og utan strev til kvar gardbrukar, årstid etter årstid. Religion vil bli kjennemerka av bønhøring straks, og at ein lever etter naturlova. Ein vil ikkje trenge å straffe for at lovene skal bli følgt, for folk vil spontant te seg i samsvar med naturlova, og samfunnet vil bli utan krim.

Livet og kulturen blomstrar spontant der det høver, og livsuttrykka blir vakre og med meining i, også innan kunsten. Naturleg kulturell verdigheit blir uttrykt i samsvar med Naturlova for landet (Heaven on Earth, AllTM.org 1996).

Utviklingsvegen og utfaldingane må gå i den retninga for folk som mediterer bra. Dei gode måla ovanfor skal vere forlengingar av verknaden av trygg og djup meditasjon i ei årrekkje, og for mange. Dei er ikkje heilt som syna om himmerike i Bibelen: Der nyttar skrivarane jordiske ting som perleport, gater av gull, smykkesteinar i overflod, og ujordisk lys for å skildre tilstandane på hi sida. Det finst også tru på at "den heilage by, Jerusalem" skal "lårast" ned frå himmelen, og så får ein sjå fine glimesteinar, perleportar, krystallklart elvevatn, frukttre som ber frukt tolv gongar i året, osb. [Joh.op. 21:10-27, 22:1-2]. I ein annan visjon i Bibelen skal ikkje dyr som løver leve ut naturen sin i eit bibelsk himmerike på jord. [Jesaja 11:1-9)

Nøkkeluttrykket "i samsvar med naturlova" må kallast heller likt noko sentralt ved Dharma -omgrepet (lov, rett, rettferd o.a.) i jainisme, hinduisme og buddhisme [2]. Og dessutan: "Fred og rettferd" viser nok ikkje først og fremst rettferdsoppfatninga i kristendommen - som lik jødedommen har såkalla rettferd vunne ved blot av uvedkommande som det fremste, altså fred og rettferd og gode dagar ved overgrep og stygg vald. Nærare forklart: I 2. Mosebok 22 ff fortel dei at Herren stifta og regulerte både blot og slaveri, og mykje meir. Og Jesus kalla han som ville ha blodige drap av lam og andre dyr så syndene til kjeltringar ikkje skulle ramme dei, for "rettferdige Far" i Johannes 17:25. For ein vits. Dum tru på nåde og rettferd gjennom blot-vald er jo heilt sentralt i Bibelen og kristentrua. Den verkar absurd og har dessutan mange avdekte sjølvmotseiingar (Burr). Rettferdsomgrepet (Dharma-trua) i buddhismen er ikkje så stygt.

2. Kåre Lie fortel: "Dhamma (sanskrit Dharma ) kjem av rota dhar, som betyr å halde, bere, hugse, ta vare på. Dhamma kunne derfor forståast som "noko som kan eller skal haldast eller hugsast", dvs. ei førestilling, ein tanke, ide. Ut frå dette er det igjen blitt mange overførte tydingar (artikkelen til dhamma fyller fleire sider i ordboka!), som: lov, naturlov, sanning, rettferd, filosofiske og/eller religiøst læresystem generelt." (Lie 26; Britannica 2007, s.v. "Dharma").

Fred er regulert

Fred er kjenneteikna ved at forholda er velregulerte. Ein enklave og ein holon [3] som tilgodeser rimelege behov og utviklingspotensial i menneske og dyr og plantar, kan bli meir fredfylt enn samfunn som kuar og har ytre ro slik, og kallar det fred. Verken planeten eller storsamfunn på jorda er mykje fredelege.

3. Arthur Koestler lanserte omgrepet 'holon' i boka The Ghost in the Machine frå 1967. Holon finn seg mellom heilskapen og smådelar av den, og kan vel liknast med ganske sjølvregulerande organsystem med ein analogi til menneskekroppen. Det er som ein kommunalt tilsett: Holonet er tilpassa lekkane over i "systemet", og har ansvar for somt i seg (på kontoret) og under seg (undersystem). Organismar består av holon-reguleringar; celler blir tatt hand om og regulerte til og tilpassa til ulike undersystemet frå like etter befruktninga. Holonomgrepet får med at organismen har halv-autonome undersystem (under-heilskaper) som greinar seg ut vidare. Biologiske holonar er sjølvregulerande opne system i hierarkiar, og dei kan vere biologiske og sosiale, og kan ha å gjere med både innputt og utputt, alt ettersom. (Koestler, 1969, 1990)

Holon-omgrepet etter Koestler kan bli lausleg brukt om både grupper og andre samfunnsenklavar. I TM-rørsla også ser ein også fokus på å samle tilhengarar, både i lausare meditasjonsgrupper og i meir eller mindre fast regulerte samfunn. Dette med at likesinna eller tilhengarar av same guru eller lærar gjerne vil slutte seg saman i grupper, "holonar", er eit eldgammalt fenomen, og likeins at det ikkje alltid går bra. Ein finn det også i kristendommen. Når gruppa blir hengt ut som sekt, kan det vere den avvik sterkt frå samfunnet omkring, og ved det får motbør. I slike tilfelle kan kanskje vinninga - fred og ro mellom nokså likearta, iallfall å sjå til - går opp i spinninga, som hard konformisering, nådelaus utbytting, og mottrekk frå storsamfunnet, mellom anna.

To hovudorienteringar frå gammalt

Noko som fleire meditasjonssamfunn vil, er at medlemmar sluttar seg saman i eigne, mindre samfunn og får fred og utvikling ved det. Slik "holonbygging" kan brukast og misbrukast, med blandingsformer der det kan finnast både konstruktive og destruktive delar, dessutan. Vi skal sjå på nokre døme. Det dreier seg om to av dei største alternative yoga-samfunna i Amerika. Dei syner hovudorienteringar i yoga, dessutan. Den første står for den heller undertrykkjande sex-orienteringa til mange munkeguruar, og den andre til den mykje meir utfaldande tantriske, der det gjeld å stige i bevisstheit ved foreining av grunnkrefter og uttrykk, som også omfattar mannlege og kvinnelege - slik at åndelegheit og sex går hand i hand. Begge tradisjonane finst frå gammalt i India, og har både blandingsformer og moderne uttrykk, og ikkje alle treng å bli mislykka:

1. I California har ein Kriyananda (1926-) samla tilhengarar av guruane i Self-Realization Fellowship i eit slikt samfunn, Ananda. Som døme på at ikkje alt går nydeleg til når guru-disiplar sluttar seg saman, kom blei samfunnet og leiaren saksøkt i 1994 for svindel og misbruk av stilling og åndeleg autoritiet for å utbytte kvinner seksuelt. Åtte kvinner stod fram og vitna om misbruk, plaging, svindel og meir, og tre av kvinnene var unge nonner i den monastiske ordenen som Kriyananda hadde grunnlagt. Ei av kvinnene skulda leiaren for å ha prøvt å tvinge henne til ekteskap, og for å ha valdtatt henne. I 1998 blei leiaren funnen skuldig i forakteleg og klanderverdig åtferd, og å gi seg ut for munk i sølibat utan å vere det, og dømt til å betale erstatningar. Leiaren og samfunnet Ananda innrømmer ingenting gale, trass i dommane. Og i 2006 blei Kriyananda dessutan medlem i den prestisjetunge Budapestklubben for å ha tent den åndelege framtida til manneætta. Også Dalai Lama og Desmond Tutu er med i den (Ananda Awareness Network).

2. I rørsla etter han som no blir kalla Osho (1931-90), utfalda medlemmar seg seksuelt i stor skala, også unge jenter. "Åndelegheit ved sex" var "koanen", og uhemma sex fann stad i sessions, økter. Osho blei også kalla "sex-guruen" som alltid hadde likt kvinner, og kanskje fleire kvinner enn nokon annan. Tilhengarar av han kjøpte rundt 1981 ein 260 kvadratkilometers ranch til han og seg sjølve i Oregon. Den voks til ein by kalla Rajneeshpuram. Der levde Osho enkelt, mens kvinna som styrte for han, tok blant anna til USA's første kjente tilfelle av bioterrorisme, omfattande avlytting i lokala i byen, og anna fælt (Davidsson).

Hovudsaka her er å gi nokre døme og illustrere to hovudorienteringar innan meditasjonsrørsler, og elles gi vink om at det ikkje nødvendigvis er mykje samsvar mellom liv og lære hos guruane, eller mellom verkeleg åtferd og ryktet. Somme får ryktet sitt ufortent, både godt og dårleg. Det er viktig å ikkje bli undertrykt, eller verre: svindla. Men det er det dessverre mange som har blitt.

Galtung-tilnærmingar utelet ikkje andre

Når vi ser på forholda i samfunnet, kan det synest som framstega der ikkje er store, knapt nok nemneverdige til tider. Det heng sikkert saman med urbaniseringa av folka på jorda, og utbyttande livsstilar, og overbefolkning. Det er praktisk visdom å kunne skjerme seg for å ha det bra kvar dag. Jamfør skissa her:

1. Fred ved togn: TM, Laozi.
2. Fred ved mat: NGO-strategiar med Abraham Maslows behovspyramide og liknande.
3. Fred ved klok skjerming.
4. Fred ved at andre ikkje får vite om dei ettertrakta goda: gjennom isolasjon, avstand, og "Det er ein tosk som ikkje kan løyne visdommen sin".
5. Fred ved prat: Galtung og andre.
6. Fred ved avstand: Aggresjon veks ved nærleik, og minskar ved avstandar. Desmond Morris, aggresjon, proksemien til E. T. Hall.
7. Fred ved val av tenleg selskap og vekksjalting av mindre høveleg samkvem.
8. Fred ved samvirke.

Desse sidene ved fred og fredfylt liv kan truleg langt dei fleste forholde seg til (ta stilling til, o.a.). Den eine approachen (tilnærmingsmåten) utelukkar ikkje nødvendigvis ein annan fullt ut. Dei bør heller utfylle kvarandre til kvar ei tid, og bli vekta og justert alt etter tilhøva ein arbeider i. For desse 8 frigjerings- og harmoniskapande momenta vil nok Johan Galtung seie det er nytta analogitenking - runde prinsipielle utsyn frå familie og heim, landsby og urbanisme som blir "løfta" ut til heile verda, altså gjort generelle. Galtung nyttar nett den same metoden for teoribygging.

"Analogi og homologi . . . speler ein vel så stor rolle som logikk i tenkinga mi", seier han. "Nye innsikter og kreativ tenking kan vanskeleg utviklast utan evne til å tenke i analogiar og sjå likskapane i den logikken som driv fram elles ulike prosessar . . . Løysing av kompliserte samfunnsproblem krev . . . evne til å sjå likskapar i ueinsarta fenomen og prosessar . . . Samfunnsvitskap kan ikkje avgrense seg til kartlegging og analyse", skriv Galtung, og at "Forenkling er ein kunst, og det ligg mykje trening bak . . . Det krev både detaljkunnskapar, evne til å sjå analogiar og evner til formulering av eit problem som tar tilhøraren med på ei reise." (Galtung 1999)

Eg ville lagt til: Mennesket er ikkje fredeleg, heller ikkje fight-fright-and-flight -responsen i kvar ein. Men meir fred og fredeleg ferd kan verkeleg lærast og kultiverast. Kulturar kan trygge "borgfred"; verdskultur finst ikkje, ikkje no. Fred er noko regulert, det skjer ved makt først av alt, også fredsaksjonar i FN-regi. Det er avgjort grader av fred og ulike typar fred, og rom for langt meir fred mellom menneske.

6. Idealist, himmelstormar, fredsarbeidar

Galtung er verksam for fred og demokrati, rundt formulert. Eg ser ikkje noko gale i å vere idealist, for idealisme og optimisme har samgangar, og optimisme - også naiv optimisme - er jamt godt for helsa, syner nyare forsking (Smith mfl. 522-23). Det gjeld å ikkje bli offer for idealismen sin, fredsidealisme og annan. Det avgjerande er i kva grad idealismen finn konstruktive utslepp utan å øydelegge for nokon. Mykje kjem også an på kor godt det er, det ein trur på, og kor gjennomførleg det vel kan bli under gitte høve. "Ein har ikkje fred lenger enn naboen vil", illustrerer éi side ved det.

Maharishi og andre taler også om fred på jord. Vi idealistane kan fort bli opptatt av slike ikkje-enno-materialiserte fine greier, utan å få med at frå vyar i ord til handling kan vegen vere lang. Utopiar er neppe realiserte, for når dei blir det, heiter det ikkje utopiar meir. Somme utopiske visjonar - og ting ein berre kunne drøyme om før - har manneætta nådd fram til gjennom teknisk utfalding med meir.

Sir Thomas More var den som forma ordet Utopia, som tyder Ingenstads. Men utopiar er mykje eldre enn det ordet. Platons Republikken blei modell for mange utopiar. Francis Bacon's Nye Atlantis frå 1627 var ein praktisk utopi med ei blanding av praktisk spekulativ filosofi og tru. Den seinare halshogde More drøymde om eit kommunistisk utopistyre, og James Harrington gjorde seg til talsmann for utdeling av jord i The Common-Wealth of Oceana frå 1656. I Frankrike hylla utopiske verk fridom og enkelt liv. L'An 2440 av Louis-Sébastien Mercier (1770) kom revolusjonsdoktrinar i forkjøpet.

Mange utopiar voks ut av dårlege og senka forhold som kom av utbyttingar. Somme utopiar er satirar som ikkje gir praktiske løysingar eller skinn av det. The Story of Utopias (1922) av Lewis Mumford gir oversyn og døme på desse typane.

Utover litterære utopiar har mange religiøse grupper og politiske reformatorar freiste å lage utopiske samfunn. Det fanst utopistar endatil blant dei første norske emigrantane til Amerika; slike som ville skipe samfunn utan personleg eigedomsrett (communitarianism). Desse idealistane, mellom anna Cleng Peerson som losa den aller første gruppa med haugianarar over, tapte for motpartane. Men enkelte grupper realiserte iallfall delar av eitt eller anna idealsamfunn for seg, til dømes Oneida-samfunnet (ikkje "å nei, da") der alle ektemenn og koner gjekk på omgang. Elles er det sjeldan at idealsamfunn overlever grunnleggarane lenge. Nokre maktar likevel å dra til seg idealistar, som kanskje og kanskje ikkje blir skuffa, bitre og desillusjonerte. (Sande; Britannica 2007, s.v. "Utopia"; Hirsch 39-65.)

Førstesidebilete i Adresseavisen, Trondheim, 15 August 1986. Frå ei NTNU-kantine i Trondheim, der ein tilsett, Roar Skjervø, lét til å sveve i lufta over kaffikoppar og anna på kantinebordet. Ingen tok han i fusk. Den NTH-tilsette ingeniøren ville demonstrere levitasjon ein dag, og ved det kom han så vidt i forkjøpet ein internasjonal "svevehappening" i regi av Maharishi Mahesh Yogis ymse organisasjonar. Skjervø hadde lært djup meditasjon (TM), står det inni avisa (Klikk på biletet for å sjå eit større.)