| |||||
|
| Reservasjonar | © Tormod Kinnes |
|
ForordHer er lærediktet Dhammapada på nynorsk. Tillaginga blei gjort ferdig litt etter litt gjennom to-tre månadar i 2018. Oldtidsdiktet er ikkje omsett berre frå pali i det som kjem, men gitt att med ein vri. Kva er vrien? Han er samordna attgiving. Korfor slikt? Det var vrient å finne ut kva som eigentleg låg bak ulike omsettingar på engelsk og andre språk. Det verka av den grunn fornuftig nok å velje ut dei viselegaste bitane der ulike versjonar skil seg frå kvarandre. Mange av versa i Dhammapada finst i ulike omsettingar frå pali og frå andre gamle, indiske språk i tillegg, og i slike gamle versjonar står mange tekstbitar som lèt til å harmonere vel så bra med Buddha si lære som omsettingar frå pali-teksten. Eg valde ut og sette saman likande bitar attåt pali-omsettingar som eg fann høvelege: Det er vrien. Språket i Dhammapada frå pali er stundom dunkelt, og dermed finst ulike meiningar om kva som står i fleire av versa. Somme blir nedfelt i omsettingar - engelske, norske, danske og svenske omsettingar skil seg somme stadar. Men den som ikkje er bunden til pali-teksten aleine, må gjerne jamføre med med kva som står i Dhammapada-versjonar og -omsettingar frå andre gamle språk. Diktet blei omsett til kinesisk i si tid, og derifrå til engelsk - og frå tibetansk/sanskrit til engelsk også. Nummereringa av versa er ikkje den same i nokon av dei, men det går likevel an å jamføre in stor monn. Når ein kjem i tvil om kva som er bra eller best å velje, kan det vere mat for hugen i tydingar som iallfall ikkje skurrar mot hovudlæra etter Buddha i den åttefaldige vegen med meir. Dhammapada er opphavleg på vers med fire strofer i kvart. Men her i attgivinga er fokus grei veg til innhalds-kjerner, framfor danderinga (versekunst, rim, o.a.). Mykje "dandering" er ganske enkelt fjerna, vers etter vers. Dermed ryk versefot og fire linjer rett som det er. Til gjengjeld kan kanskje eit og anna frå innhaldet gå fram klårare her og der. Slik er det meint. Notar til mange av versa er sett etter diktet. Dei står ordna kapittel for kapittel, og inneheld orienteringar og forklaringar om kvarandre. Litt utfyllandePaul Tuxen fortel det er 423 Strofer i pali-versjonen. Tala på vers i den kinesiske og i den tibetanske er ikkje det same. Tuxen skriv om strofene i diktet: Halvdelen findes i andre buddhistiske Tekster, og mange har man ogsaa kunnet opspore uden for Buddhismen i brahmanske Kilder, uden at det i de enkelte Tilfælde er muligt at afgøre, hvor en Strofe oprindelig hører hjemme. Det drejer sig aabenbart for mange Strofers Vedkommende om indisk Fællesgods, om Tankesprog, der har været i Omløb, og som er optaget snart i et, snart i et andet Værk. (1953, 9) Om materialet som blei samla, forma til vers og ordna i dei tema-kapitla som utgjer Dhammapada, skriv Tuxen: Af Sanskrit-recensionen har man fundet Brudstykker i Østturkestan foruden Citater i andre Sanskrit-tekster; disse er ikke oversat fra Páli-recensionen, men gaar vel tilbage til den Original, som ogsaa Páli-værket beror paa. Ogsaa chinesiske og tibetanske Oversættelser kendes; og de staar vor Dhammapada meget nær, baade hvad de enkelte Strofer, og hvad deres Rækkefølge angaar; men talrige nye Strofer er ganske vist føjet til. Endelig har vi en Prákrit-oversættelse i en Sprogform fra det nordvestlige Indien; den findes i et Haandskrift fra det første Aarhundrede efter vor Tidsregnings Begyndelse, skrevet i Khotan. (1953, 10) Tuxen fortel vidare at filosofiske Tankegange sporer vi kun lejlighedsvise Antydninger af i Dhammapada, selvom de hører med til Grundlaget for mange af Stroferne. Vegen gå frå dukkha og oppover gjennom sukha: Tuxen fortel vidare at buddhismen er mynta på å frigjere sine. Vegen er forma for å gå frå dukkha (stress, lidingar, og meir) til sukha (glede, velvære, nytingar). Nirvana blir kalla største gleda, og vegen er å samle seg for det. Her ser vi at buddhisme kulminerer i yoga-meditasjon. Tuxen: Som Illustration hertil vil jeg blot gøre et Par Bemærkninger til Dhammapadas 1. og 2. Strofe. Disse kunde oversættes saadan, at Tanken var den, at al god Moral var betinget af Sindet, beroede paa Sindet, ja var identisk med Sindet. Tuxen seier altså at manas jamt tyder 'hug, sinn', men omset det til 'tanke', til ettertanke. Min tanke er at attgivinga her står på skuldrane til mange omsettarar, og med takk - i sær til Kåre A. Lie, som gav ut den første utgåva av omsettinga si i 1976. Ei annotert bokliste står nedst på sida.
1. Dobbeltvers
1
Hugen kjem føre tankane, er leiaren deira,
2
Hugen kjem føre tankane, er leiaren deira,
3
"Han har spotta meg", "han har slått meg",
4
"Han har spotta meg", "han har slått meg",
5
Her i verda blir ein ikkje av med hat ved hat;
6
Hopen forstår ikkje at her i verda lyt det bli slutt på oss;
7
Den som lever berre for å nyte,
8
Den som lever utan å søke nytingar;
9
Den som ikkje har reinsa seg,
10
Men den som har reinsa seg og vernar nøye om det gode;
11
Dei som held det uvesentlege for vesentleg og det vesentlege for uvesentleg,
12
Men dei som har lært å halde det vesentlege for vesentleg og det uvesentlege for uvesentleg,
13
Regnet trenger gjennom eit hus med dårleg tak frå øvst til nedst,
14
Regnet klarer ikkje å trenge gjennom eit hus med godt tak:
15
Den som gjer vondt, sørger her og bortanom; sørger begge stadar;
16
Den som gjer godt, han gler seg her, og han gler seg bortanfor; han gler seg begge stadar,
17
Den som gjer vondt, blir pint her, og blir pint bortanfor; blir pint begge stadar;
18
Den som gjer godt, frydar seg her og på hi sida; han frydar seg begge stadar;
19
Den som taler mange vel føydde ord, men er aktlaus og ikkje gjer etter dei,
20
Den som berre taler få, vel føydde ord,
2. Aktsemd21
Aktsemd er vegen til æveliv; 22
Dei som kan seg med aktsemd, frydar seg i aktsemd: 23
Dei vise som mediterer stødig og ofte. 24
Den årvakne veks i herlegdom 25
Aktsam og resolutt, 26
Einfaldige og tankelause 27
Bli ikkje aktlaus, 28
Når den vise har drive vekk aktløyse med aktsemd 29
Aktsam blant aktlause, 30
Ved aktsam innsats vann Indra 31
Den munk som fryktar aktløyse 32
Den munk som fryktar aktløyse
3. Hugen (Sinnet)33
Slik ein pilmakar gjer ei pil bein, 34
Som ein fisk trekt opp frå vatnet og kasta på land, 35
Det er herleg å styre og øve hugen. 36
Den vise bør vakte hugen. 37
Den vandrar vidt aleine som er utan kropp, 38
Den som er rastlaus av seg 39
Det finst inga frykt hos den vakne 40
Kroppen er [sårbar som] ei leirkrukke. 41
Med tida blir kroppen slengt på marka, 42
Ein uordna hug gjer [mange] meir skade 43
Verken mor eller far eller heile slekta
4. Blomar44
Kven skal vinne over denne verda 45
Eleven skal sigre over denne verda 46
Når du ser at kroppen din er som skum 47
Den som fylt av trå 48
Den som fylt av trå 49
Når ei bie kjem til ein blom, 50
Sjå ikkje på feilstega til hine, 51
Som ein vakker, fargerik blom utan ange 52
Den som har vakre og fruktbare ord og sjølv handlar i tråd med dei, 53
Ein kan lage mange kransar av ei mengde blomar. 54
Blomelukta går ikkje mot vinden,
og heller ikkje lukta av sandeltre, sjasmin og røykelse av vendelrot. 55
Sandeltre, vendelrot, lotus, sjasmin - 56
Sandeltre og vendelrot luktar lite 57
Mara finn ikkje vegen 58
Angande liljer kan gro langs landevegen, 59
Slik skin også Buddhas lærling i visdomsglans
5. Klovnen60
Lang er natta for den søvnlause 61
Dersom du ikkje du finn nokon som deg sjølv eller betre på ferda di, 62
"Eg har søner, eg er rik også!" 63
Den som sannar han er ein klovn 64
Sjølv om den einfaldige har lag med vismannen heile livet, 65
Men når den vettige har lag med den vise 66
Einfaldige klovnar ferdast 67
Den gjerninga er vondt gjord 68
Men det er godt og rett gjort, 69
Fram til at klovnen si vonde gjerning blir modna 70
Klovnen må gjerne ete maten sin frå ein bladspiss i månadsvis - 71
Nymjølka mjølk surnar ikkje straks. 72
Kunnskapen ein klovn skaffar seg, 73
På falske premissar vil klovnen blir lovprist, 74
"Borgar og munk skal meine 75
Éin veg fører til ytre vinst
6. Den vise76
Ein vis og vettig lærar som ser feila dine og refsar dei - 77
La han formane, la han gi råd 78
Ver ikkje i lag med vonde eller simple 79
Den som drikk djupt av læra, 80
Kunnige på vatning leier vatn. 81
Eit berg blir ikkje rokka av vinden. 82
Som krystallklart vatn i ein djup dam blir den vise 83
Ein god mann viser måtehald der han ferdast. 84
Den som verken ønsker søner, rikdom og herskarstilling 85
Få når hi sida. 86
Men dei som lever i samsvar med læra 87
La vismannen forlate mørkevegen 88
La han finne gleda si der, 89
Dei som har gjort hugen fullkommen
7. Den verdige90
Den som har vandra vegen heilt ut 91
Den aktsame styrer hugen 92
Dei som ikkje karar til seg, 93
Dei som har tømt dei dårlege tildriva sine, 94
Sjølv englane har kjær den som styrer sansane 95
Den som er fast og stø som ei søyle med feste djupt i marka - 96
Tankane til den som har funne fridom og fred ved fullkomen kunnskap er harmoniske. Det er også orda og gjerningane hans. 97
Den som ikkje trur og ikkje håper, 98
Der ein verdig kar held til, 99
Oppløftande er skogane
8. Tusenvis100
Eitt meiningsfylt ord 101
Eitt lite vers 102
Eitt læreord som fraktar ein over til hi sida, 103
Om nokon skulle vinne over tusen gongar tusen i kamp, 104
Det er sant og visst mykje betre 105
For den som styrer seg sjølv og støtt vandrar i måtehald, 106
Du kan gjerne drysje offergåver i tusenvis 107
Kan hende er du ei av dei som vandrar ut i skogane 108
Same kva du kan gi i verda igjennom eit år, 109
Den som alltid er ivrig etter 110
Å leve éin dag i godheit og meditasjon 111
Betre å leve éin dag i visdom og meditasjon 112
Betre å leve éin skikkeleg innsatsfull dag 113
Betre å leve éin dag og sjå framkomst og forsvinning 114
Betre å leve éin dag 115
Betre å leve éin dag og sjå høgaste sanninga
9. Vondskap116
Vent ikkje med å gjere godt, 117
Dersom du har gjort noko vondt 118
Dersom du har gjort noko godt, 119
Det kan gå godt for den vonde 120
Jamvel den gode kan ha det ilt 121
Ein bør ikkje undervurdere det vonde 122
Ein bør ikkje undervurdere det gode 123
Ein kjøpmann som fraktar verdifull last 124
Når gift blir gnidd inn i eit sår 125
Den som krenker ein skuldfri mann, 126
Somme blir født att som menneske, 127
Ein slepp ikkje frå følgene av vondskap nokon stad - 128
Ein slepp ikkje frå dauden nokon stad:
10. Vald129
Alle skjelv for bruk av vald - 130
Alle skjelv for bruk av vald - 131
Alt som lever søker lykka på sitt eige vis. 132
Alt som lever søker lykka på sitt vis. 133
Tal ikkje sårande ord - 134
Snakk vennleg, som når ein berre blidt slår på ein gongong. 135
Gjetaren driv kveg på beite med ein kjepp. 136
Når klovnen gjer ilt, skjønar han det ikkje, 137-140
Den som bruker vald mot fredelege, 141
Å vandre naken eller ha langt, uflidd hår, 142
Den som går omkring velkledd 143
Dersom det finst nokon som bryr seg om andre si meining her i verda, 144
Svepeslag kan få ein god hest til å springe fortare. 145
Kunnige på vatning leier vatn.
11. Alderdommen146
Korfor denne lystigheita og latteren når livet brenn? 147
Sjå, den vene kroppen 148
No er kroppen utsliten 149
Ser du dei bleike hovudskallane, 150
Ei borg av knoklar er bygd opp Men: "Livet i ein
151
Jamvel dei praktfulle vognene til kongane blir nedslitne. 152
Den som lite lærer, eldast som ein stut. 153
Mange krinslaup med fødslar gjekk eg gjennom. 154
Byggmeister! No har eg sett deg! 155
Den som ikkje har odla seg sjølv 156
Den som ikkje har odla seg sjølv
12. Sjølv157
Den som held av seg sjølv, 158
Først bør den vise sjølv bli fast i det som sømmer seg, 159
Den som sjølv gjer det han rår andre til, 160
Ein vernar seg sjølv, og kven andre gjer det? 161
Det vonde ein klovn har tenkt ut og sett i verk, 162
Den som lar vondskap og rote ta seg i famn som ei kvelande plante, 163
Det er lett å gjere det som er ille og skadeleg for ein sjølv: 164
Den som i dumskap og med galne utsyn 165
I den graden du gjer det vonde, 166
Gi ikkje opp ditt eige beste til fordel for andre før du har vunne det høgaste godet.
13. Verda167
Ein bør ikkje følge ei ussel lære 168
Stå opp! Ver ikkje lenger så aktlaus 169
Vel ikkje låke vegar 170
Sjå på verda som ei boble 171
Kom og sjå: Denne verda 172
Den som før har vore aktlaus 173
Den som gjer opp for vondt han har gjort 174
Forblinda er denne verda. 175
Svanene flyg gjennom lufta 176
Den som først har brote med sanninga 177
Ein gniar kjem ikkje gjerne til engleriket, 178
Å entre straumen gir den beste frukta som finst.
14. Buddha, Den Vakna179
Korleis kan du spore ein opplyst? 180
Korleis vil du spore ein opplyst? 181
Sjølv englane held av dei vise som mediterer, 182
Det er ikkje lett å bli fødd som menneske, 183
Å la vere å gjere det vonde, 184
Den høgaste forma for askese 185
Å ikkje skade eller fornærme 186
Nytingssuget blei ikkje metta av at det regnar pengar. 187
Ikkje eingong himmelske gleder 188-190
Folk som skjelv av frykt 191
Sanninga om lidinga og korleis ho blir til, 192
Det gir sikker livd, 193
Det er ikkje lett å finne 194
Éi lykke er at opplyste blir fødd, 195
Den som gjer ære på desse ærverdige;
ein av dei opplyste eller elevane deira - 196
den som gjer ære på slike,
15. Lykke197
Vi lever lykkeleg 198
Vi lever lykkeleg 199
Vi lever lykkeleg 200
Vi lever lykkeleg, 201
Siger er grunn til fiendskap, 202
Det finst ingen eld som er heilt lik suget i barmen 203
Verda og svolt gir pine,
Helsa er det største godet;
Den som har drukke av stilla i seg,
Det er herleg å sjå dei fine.
Den som har mykje å gjere med klovnane, sørger lenge.
Følg derfor den som er vennleg og veit best,
Den som driv med det ein bør unngå
Søk ikkje omgang med det du [vanklokt] liker og ikkje liker.
Det er vondt å skiljast frå det du har kjært.
Frå det som er kjært kjem sorg og frykt.
Frå låke sug kjem sorg og frykt.
Frå nyting kjem sorg og frykt.
Frå vellyst kjem sorg og frykt.
Frå sug kjem sorg og frykt.
Den som har innsikt og høg moral,
Dersom du har ein ordlaus lengt i deg,
Når somme trygt har komme heim
Og slik som slektningane møter sine kjære,
Bli kvitt sinne, og slutt å vere sjølvisk
Klarer du å tygle raseriet før det veltar fram
Ved ikkje å bli sint vinn du over den sinte
Hald deg til sanninga, bli ikkje sint,
Dei vise, som aldri er nokon til skade
I den som alltid er våken
Dette er gammalt, Atula
For aldri har det vore
Men den som dei vise lovpriser
Vakt deg for hissige handlingar
Vakt deg for hissige ord
Vakt deg for hissige tankar
Den vise meistrar både kroppen
No er du som eit visna lauv,
Tenn hugen som ei lampe,
No går livet ditt mot slutten
Tenn hugen som ei lampe,
Litt i gongen, med tida til hjelp,
Rusta tærer opp jernet,
Skriftene sin skamflekk er å ikkje bli lesne
Kvinna sin skamflekk er usømmeleg åtferd,
Men verre enn alle desse flekkane
Livet er lett for den omsynslause som skryter og stel,
Men livet kan vere hardt for den omsynsfulle
Den som drep eit levande vesen
Så skal du vite, gode venn
Eit menneske gir i samsvar med trua
Men den som fullstendig har utrydda misnøya
Det finst ingen eld heilt som sug;
Feil hos andre kan vere lette å sjå -
Den som følger ofseleg med i feila til andre
Det finst ingen fotspor i lufta;
Det finst ingen fotspor i lufta,
Ein blir ikkje vis ved å dømme vilkårleg i saker om rett:
Den som ikkje dømmer andre vilkårleg,
Ein treng ikkje vere vis om ein snakkar mykje.
Ein er ikkje kunnig i dhamma berre for di ein snakkar mykje.
Ein er ikkje ein Eldre
Nei, den som er sann og rettvis
Vakre ord er ikkje nok,
Men den som klokt har kvitta seg med
Den som oppfører seg ilt og lyg, er ikkje lærling for di om hovudet er glattraka.
Men den som heilt har forkasta vondskap
Ein blir ikkje munk berre av å leve av almisser.
Den som lever storsinna,
Ein klovn blir ikkje vis berre ved å teie.
Ein kan ikkje kallast gild
Ikkje ved reglar og ritual,
Av alle vegar er den åttefaldige [normalt] den beste.
Denne vegen er bein,
Øver de langs vegen her,
Framkomne viser vegen;
Den sansa verda endrar seg
I sanseverda er det liding.
Tinga er ikkje eget.
Ein skulle komme seg opp når tida er god.
Ein bør vakte talen sin vel,
Klok øving gir visdom
Hogg ned heile skogen og grav opp røtene.
Så lenge mannen har sug etter kvinner
Skjer over sjølvkjærleiken
"Her skal eg bu i regntida,
Den som fylt av sug blir rusa på søner og buskap,
Det er inga lita hjelp i søner, far eller andre slektningar:
Så la då den moralske og vise
Gleda ved å gi kan verke lita, men den vise sannar det ligg ei velsigning i å gi.
Den som vil bli lykkeleg
Dei dårlege tildriva aukar i den
Dei dårlege tildriva svinn i den
Den høgreiste går uforstyrra
Den høgreiste går uroa
Gotamas lærlingar er lysvakne dag og kveld,
Gotamas lærlingar er lysvakne dag og kveld;
Det er tungt å vere munk og trivast med munkelivet,
Den som har god tru, får god moral;
Dei gode ser ein på langt hald, som skinande fjelltoppar i Himalaya.
Den som ferdast i einsemd, som søv og sit aleine,
Både den som kjem med falske skuldingar
Mange av dei med gule munkekapper
For den som er utan moral og sjølvkontroll
Fire ting skjer den omsynslause som går til annan manns kone:
Jamvel eit strå kan skjere handa om du ikkje grip det rett.
Ei apatisk handling, ein dårleg vane og halvhjarta sjølvdisiplin
Dersom noko skal gjerast, så bør ein gjere det
Noko dårleg skulle ein ikkje gjere,
Ei grensefestning har vakter
Dei som skammar seg over
Dei som ser farar
Dei som meiner at rett er gale
Men dei som reknar det gale for galte
Ukvemsord vil eg tole
Ein tam elefant kan bli styrt mellom folk i ein hop:
Eit veldressert muldyr er bra
Det veglause riket kjem ein ikkje til med ridedyr -
Elefanten Dhanápalaka er vanskeleg å halde i brunsttida; i fangenskap et han ikkje ein bit -
Den dvaske storetaren som ligg og veltar seg,
Før vandra hugen min omkring slik han fann det for godt.
Gled deg i aktsemd.
Finn du ein venn på vegen,
Men finn du ingen venn på vegen,
Det er betre å bu aleine enn med klovnar.
Kjekt å ha vennar som hjelper til når det trengst,
Kjekk er den som kan tene mor, far, ein munk og ein høgreist her i verda.
Det er ei glede å gjere godt heile livet med ein vel underbygd overtyding.
Suget veks som slyngplantar
Sorgene skyt i vêret
Som dropar på lotusbladet prellar sorgene av på den som vinn over simpelt sug det er tungt å bere.
Så ønsker eg alt det beste for dykk som no er samla her.
Frå somme tre du høgg ned kjem nye skot.
Dersom dei mange straumdraga til låge nytingar er sterke i deg;
Desse straumdraga finst overalt:
Lykkestundene til mennesket er flyktige og krev mykje.
Folk som blir lokka av suget i seg, renn omkring som skremde harar.
Folk som blir lokka av suget i seg, renn omkring som skremde harar.
Ein som er blitt fri frå suget, søker ut i skogen.
Stengselet gjort av jern, tre og hampetau
Det er vandt å bli av med sug som dreg nedetter.
Somme er fanga som edderkoppar fanga i eige nett,
og fell tilbake i straumen, fylte av sug og lengt.
Løys deg frå "bak, fram, og imellom"; sett over til den andre breidda.
Den som er plaga av tankane sine,
Den som gjerne bringar hugen til ro
For den som har blitt fullkommen og fryktlaus,
Den som ubunden, fri frå sug, og kunnig i skriftene -
Alt har eg vunne! Alt har eg sett!
Av alle gåver er sanninga den beste, og
Rikdommen øydelegg den vankloke,
Åkeren blir skadd av ugras;
Åkeren blir skadd av ugras
Åkeren blir skadd av ugras
Åkeren blir skadd av ugras
Det er bra å ha styr på auget, øyret, nasen og tunga.
Det er gagn i å styre kropp, tale og sinn
Den som styrer hender, føter og tale,
Herleg å høyre ein munk som veit å forklare ånd og bokstav
Den munk som blir fryda ved dhamma og finn glede i dhamma,
Ein bør ikkje forakte det ein sjølv har fått;
Sjølv englane priser den munken som ikkje foraktar det han har,
Den som ikkje innbiller seg
Munken som lever i nestekjærleik og er nøgd med Buddhas lære,
Aus denne båten, munk!
Gi opp fem, bli av med fem:
Mediter, du einslege, og ver ikkje slapp!
Den som ikkje er vis, samlar ikkje hugen klokt.
Ei overjordisk glede står fram
Når han fullt ut kan forstå korleis faktorane kjem fram og blir vekke,
Å styre sansane kjem først for ein vettig munk,
Vennleg av seg og med fin framferd bør han vere.
Sjasminen slepper dei visna blomane fint.
Den einslege som er samla og roleg i tankar, tale og handling,
Rett eigne feil og vakt deg sjølv vel.
For du gjer det sjølv friare og friare og fri
Einebuaren som er rett glad
Einebuaren som vier seg heilt til Buddhas lære
Gå inn for å stanse nedverdigande sug.
Når den høgreiste vel har nådd den andre breidda på begge måtane,
Den som verken denne eller hi stranda finst for,
Den som sit i meditasjon, feilfri og utan låge tendensar,
Sola skin om dagen, månen om natta, og fyrsten i all si prakt.
Den blir kalla høgreist som ragar høgt over det som er vondt.
Ingen bør slå den høgreiste
For ein høgreist er ingenting betre enn
Den som ikkje gjer vondt i tanke, ord og gjerning,
Den som gir deg undervising
Ein blir ikkje høgreist berre gjennom det ytre,
Du uvettige, kva nytte har du av samanfiltra hår og kappe av antilopeskinn?
Den som ber ei kappe av filler,
Eg kallar ingen høgreist berre for ætta si.
Den som har sprengt alle hindringar utan å skjelve
Den som har vakna og lyfta opp bommen, skore av stroppa, reima og reipet og kasta vekk grimen og tjoret -
Den som roleg held ut skjellsord, fengsel og pryl enda han er skuldlaus, er tolmodig og høgreist.
Den godlynte, nøysame, lite kravstore,
Den som ikkje blir hengande ved sansenytingar meir enn vatn på eit lotusblad eller eit sennepsfrø oppå ein nålespiss, vil eg kalle høgreist.
Den som skjønar her og no korleis lidinga kan bli borte,
Den som er vis og har djup forståing, veit kva som er vegen og ikkje vegen, og har nådd høgaste Lykka,
Den som ikkje søker omgang med verken borgarar eller asketar,
Den som har slutta fred med alle levande vesen, sterke og svake,
Vennleg blant fiendtlege
Hat og begjær, sjølvros og ovmot
Den som snakkar mildt,
Den som her i verda ikkje tar noko som ikkje blir gitt han,
Den som ikkje har forventingar,
Den som ikkje har meir sug og har overvunne utrygga si;
Den som heilt ut, sorglaus, rein og utan feil
Den som er som månen -
Den som har vandra gjennom denne farlege hengemyra -
Den som har fridd seg frå nytingslysta, alt dumt sug,
Den som har fjerna alle menneskeband,
Den som ikkje tar partisk side,
Den som har sett korleis alt som lever stadig blir fødd og døyr;
Verken gudar, demonar eller menneske kan følge vegen til den fullkomne utan låge tildriv -
Den som ikkje prøver å halde fast på fortid
Den sterke og edle helten
Den vise som kjenner fortida si -
Dhammapada kjem til oss frå fleire oldtidsspråk. På pali-språket har det 426 vers fordelt på tjueseks kapittel. Diktverket ifrå andre oldtidsspråk er av ulik lengde, og innhaldet skil seg noko også.
For di eit dikt er svært mykje omsett, skulle ein ikkje tru at det er lett å gjere det, men det kjem likevel an på kva for standardar ein set. Dersom det er som kjennarar som Norman og Brough kom til, at det er for vanskeleg å omsette Dhammapada (Norman 2000, vii-viii), gjeld det å omsette før ein finn ut at det for vanskeleg . . . Pussig nok skriv Norman at det er for vanskeleg i forordet til si eiga omsetting. Han skreiv kan hende forordet til slutt. Det er ganske vanleg, det.
Ein får finne ein veg for seg i fall ein vil gjere det som dei to kjennarane Norman og Brough kvar for seg fann for vanskeleg, trass i at dei begge produserte Dhammapada-omsettingar, eller kanskje derfor.
Ein får gjere eit utval ifrå slike tekstar og omsettingar ein finn ut av, og kanskje file her og der dersom det kan gå. Er lykka god, blir det eit vers, og enda eitt, og så vidare. Korfor file vekk fyllord frå mange vers, og gjere dei knappare slik? Buddha gir i eit vers uttrykk for at det er betre med eitt forstandig ord enn fleire hundre (eller meir) utan (Udanavarga, 24.1, i Rockhills omsetting frå 1883). Eller eit vers ovanfor: (Dhammapada v. 100, utdrag)
Frå ein kinesisk versjon av Dhammapada har vi:
Om ein seier fram tusen kapittel, kva nytte har det om dei er utan meining? (Fa Jyu Jing, 16, v. 1-2, utdrag (i Dhammajoti 1995)
Det finst andre omsettingar å jamføre med. Rockhill si frå tibetansk seier ikkje "- som gir deg fred", men "- som bringer deg nær fred" (1883:24.1). Dhammajotis omsetting ifrå eldre kinesisk seier ikkje noko om fred i det heile. Eitt av dei tre kan vi ha å strekke oss mot mens vi filer og luker vekk ord der det ikkje endrar meininga og ikkje gjer innhaldet mindre skjøneleg: Det kan vere to mål i lag med å velje enklare ord, kortare ord, fjerne ord som ikkje er heilt nødvendige, halde seg til naturleg ordstilling der ein kan og skiplar ordstillingar dersom det verkar godt, og så vidare med og utan forskjellige slags rim, verseføter og andre rytmar så leng vi har fred - eller finn fred etter kvart i prosessen. Frå slik verksemd får den heldige fram eitkvart. Chih-ch'ien skriv in den første omsettinga til kinesisk frå 224 e.Kr. at mannen Vighna kom frå India med 500 Dhammapada-vers og sa:
Dhammapada er ei samling lærevers frå oldtida. Vi kan ha ulike oppfatningar av kva dei kan tyde, også den som meistrar pali, tibetansk, sanskrit og andre gamle språk der ein finn dei fleste av versa og somtid mange til. Dette skal bety:
Det skin gjennom at versa er mynta på munkar mest av alt - for ikkje å snakke om nonner -, men det er også normer for andre enn munkar (og nonner). Også vanleg folk kan bli opplyst, fortel Buddha i gamle tekstar: Ein kan bli Opplyst også om ein ikkje er munk. Onkelen til Buddha var til dømes ikkje munk, men blei Opplyst ved å høyre Buddha tale. Det er mange andre hendingar i pali-tekstane der lekfolk blir Opplyste. Så munke- og nonneliv er middel til Opplysning, men ikkje einaste veg til det. (Wikipedia, "Sangha")
Det gamle lærediktet inneheld også tullball - både villførande og farleg tull. Det står for eksempel ein stad:
Dette er vranglære som overser osmose, forgifting ved innanding og så bortetter - vekk med slikt.
Korleis handtere det tullete i tråd med hovudgrep ein kan ha? Der Dhammapada-omsettingar frå pali fortel ting som er feil, kan ein sjå etter kva tilsvarande vers på andre oldindiske språk eller tibetansk har. Somme gjer det. (Sjekk: Éi tibetansk-engelsk omsetting har dessverre den same, farlege ideen om gift og sår [Rockhill 1883, 28:15]). Ein får venteleg fjerne tullet om ein ikkje vil formidle funny ideas og verre.
Det finst altså omsettingar til engelsk frå andre språk enn pali å jamføre pali-vers med, kanskje med uvisst utfall. Noko kan vere nyttig. Skulle ein ha som norm å ikkje ta med rare påstandar og anna ein ikkje har lett for å svelge - eller vil ha minst råd av -, skulle ein ta ein kik på andre omsettingar, for pali-teksten er uklar somme stadar og versa på andre oldtidsspråk kan gi vink om løysingar. Det er gammal lærdom. Jamføringsarbeid av denne sorten har fleire gitt seg i kast med. Anandajoti Bhikkhu er ein. I A Comparative Edition of the Dhammapada (2007) set han opp parallellar mellom pali-teksten og andre oldindiske tekstar med lærevers i. Han skriv:
Udanavarga . . . samlinga har blitt mykje utvida. . . . det har vore mogeleg å opprette versa på nytt. . . . (s. 3)
Jamvel om vi kunne avgjere sikkert kor gamle dei ulike Dhammapada-tekstane er, kan vi ikkje seie kor ekte versa i dei er. Alle versjonane er samla ut frå vers frå før dei, så vi kan vere ganske sikre på at tekstane inneheld materiale frå forskjellige tider, skriv Anandajoti Bhikkhu (s. 3n), og "når eg presenterer dette materialet opp att, har hovudmålet mitt vore å presentere tilfang som kastar godt med lys over versa det gjeld. (s. 3)"
Dr. Dhammajoti Bhikkhu er ein annan som har jamført fleire av dei gamle Dharmapada-tekstane. Han skriv i The Chinese Version of Dharmapada kva for versjonar som finst på ulike språk. To versjonar av Dharmapada og to versjonar av Udanavarga finst på kinesisk, og to eller tre versjonar av Udanavarga på tibetansk. (1995, s. 26)".
Professor Y. Karunadasa skriv også i forordet sitt til Dhammajotis bok mellom anna at mykje tyder på at den kinesiske versjonen av Dharmapada kjem frå pali eller prakrit, og at ein ikkje veit for visst kva for versjonar som er eldst heller.
Dr Dhammajoti fortel i sitt forord at den kinesiske Dharmapada-teksten han har omsett frå til engelsk, består av trettini kapittel i alt, og at han har omsett til engelsk berre dei kapitla som samsvarer med pali-teksten. Dei versa har ein så å jamføre med. Ein finn gode løysingar frå gammalt der også.
Det kjem an på kva for omsettingar av ord og uttrykk som gagnar. Det finst ulike omsettingsprinsipp å vise omsyn til. Ikkje alt skulle omsettast heilt bokstaveleg dersom teksten ein bruker, er uklar, til dømes. En får då jamføre med andre tekstar enn pali-teksten. Det finst omsettingar på engelsk frå kinesisk og tibetansk, til dømes. Og så får ein sjå kva andre omsettingar har i dei tilfella ein synest verkar suspekte, og det kan vere mange av dei, sidan deler av paliteksten ikkje er klar. Jhanananda (2004) syner kor vidt omsettarar skil seg i formuleringane: Han gir detaljerte døme på korleis tjuetre omsettingar av vers 372 skil seg frå kvarandre.
Her er eit anna jamføringsdøme:
Den kinesiske Dhammapadaen seier:
Det kan vere mykje det same, sidan "Liking gir tilknyting, som avlar sorg og frykt." Det skulle ein sanneleg unngå, seier begge dei to versjonane. Så for å unngå sorg og frykt skal ein verken like og elske Dhammapada eller tyggegummi . . . Det kan vere det beste, men ikkje følgd av dei fleste . . . Det er iallfall ei lita utleiing av mange mogelege. Dhammapada sjølv går til åtak på sjølve likinga, og dermed også dei best likte omsettingane med feil og bra saker i . . .
Ein får prøve å gå bak orda: Alle ord og uttrykk (unntatt onomatopoetikon) tener til representasjonar; dei er ikkje tinga dei viser til, ikkje tinga i seg sjølve. Det er å seie "Likninga haltar (Ordtak)". Samanlikninga haltar. Somme haltar litegrann, andre haltar heilt feil. Ein stad imellom ligg samanlikningane i verk som Dhammapada.
Det dreier seg ikkje så mykje om mange ord som likande levemåte: Dhammapada fortel det også. Narada Mahathera skriv:
Det finst andre tolkingar, som:
"Ikkje lærd" ovanfor kan tyde "heller ikkje særleg kunnig i lærediktet Dhammapada". Ein treng verken vere knytt til lærediktet eller kunnig i det, fortel Dhammapada såleis. Det avgjerande er om ein finn eller har fått noko høgare, for dhamma, som fleire omset til "Læra etter Buddha", har fleire tydingar. Hovudmeininga er alltid-rettferd som gilde er i kontakt med inni seg og ut frå det er rettvise "av seg sjølv", som ein seier - og så finst ytre målberingar, så som Buddhas rette lære (utan mistydingar). Ytre målberingar kan vere meir eller mindre forståelege og rett oppfatta i forhold til Rettvisa i seg sjølv.
Det kan likevel gjere godt om ein omsettar/attgivar går inn for dei beste omsettingane og gjer det beste ut av det materialet vedkommande finn fram til. Korfor? Dugleik er sterkt tilrådd i Buddhas lære. Dermed kan det gagne å sjå etter kva andre oldtidsspråk har. Det er ofte det same, og ofte nesten det same, og stundom heilt annleis. Det finst altså problem å løyse, og avhengig av korleis ein gjer det, bør ein kalle sluttproduktet sitt attgiving eller anna. Dette valet kan vere ilt for den som får pengar for å lage omsetting, men det kjem an på kva ein går med på. Diktarar utan grufulle pengesorger kan stå mykje friare enn kontraktbundne omsettarar, og kan somtid våge seg til lykkelegare løysingar.
Ordet 'Dhammapada' kjem frå oldtidsspråket pali, og er sett saman av det mangetydige ordet 'dhamma' (sanskrit dharma) og 'pada', som tyder 'veg' eller 'ord'. 'Dhamma' kan ein omsette med rettferd, lov, evig lov, vise reguleringar, plikt, kosmisk plikt, rettferd, alt ettersom. 'Dhamma' er det vanlege namnet på buddhistlæra, men har andre og vidare tydingar i tillegg, også i buddhismen. 'Evig rettferd, universell rettvise' høyrer med til tydingane.
'Dhammapada' kan såleis omsettast litt fritt som "Buddhismevegen" eller "Buddhistiske ytringar", eller betre "Den rettvise læras veg/ord", "Den sanne læras ord/veg", "Lære-ord/veg", "Sannings veg/ord" og liknande. (Jf. Norman 2000, xxv)
Verket femner over 423 strofer fordelt på 26 kapittel. Dei er ifrå buddhismelitteraturen på oldtidsspråket pali. Mangt frå den buddhistiske læra kjem til oss via pali, som er i slekt med sanskrit. Pali blei den "sørlege" buddhismen sitt litteraturspråk; det stammar frå nord i India. Den sørlege kanonen blir delt inn i tre "korger", pitakaer. Det er i den andre "korgas" femte samling vi finn moraldiktet Dhammapada.
Somme trur at strofene kjem frå Buddha, enda om han ikkje skreiv ned noko av læra si. Mange av kjernane i samlinga stammar truleg frå han, men så finst utvidingar, uklare vendingar og meir å bli klok på. Han vandra omkring i nordaust-India for det meste, og fekk etter kvart mange læresveinar og etterfølgarar. Buddha grunnla ein munkeorden, og mange av versa som blei bevart, først munnleg og sidan skriftleg, viser til munkelivet, men ikkje berre det.
Ein buddhist etterlever læra etter Buddha. Mange som ikkje kallar seg buddhistar, har også høve til å etterleve den eller delar av den, og slike er det mange av. Buddha tillèt sjølvhjelp slik, slik nokre av dei siste orda hans syner. I Mahaparinibbanasuttanta (Den lange boka om Buddhas bortgang) seier han:
Ver handlekraftige og uthaldande og arbeid hardt for å nå det finaste målet [Oppvakninga]! [jf. Lie 2005, 2:115-16, 118, 126]
Treng ein buddhist ha munkar og nonner over seg? Nei, lærte Buddha vekk; også lekfolk kunne Vakne. Frå oldtida er det elles eit hovudopplegg at lekfolk forsyner munkar med det dei treng for å leve, og at munkane lever heilt enkelt og på si side gagnar lekfolk med somt som munkar kan gagne folk med. Det finst mange eldgamle forordningar for slik fordeling i dei strenge Vinaya-tekstane. Dei regulerer først og fremst munkelivet.
Om munkelivet er det å seie at det ikkje er greitt. For munkar gjeld strengare og mange fleire reglar enn for lekfolk. Det står for eksempel i vers 302:
Sagt på svensk: "Svårt är munklivet / och svårnjutbart." Vers 311 går vidare: "Grip du munkelivet feil, trekker det deg ned i pina." Meir konkret omsett: "Å misbruke si stilling som Buddhas lærling [fører] til helvete (Tuxen 1953)", og "Munklivet [leder] till helvetet om man lever det fel (Johansson)". Dessutan: "Mange som ber den gule munkekutta, er likevel vonde og utan grep om seg sjølv; desse vonde menneska går til helvete på grunn av sine vonde gjerningar (Tuxen 1953)."
Desse tre blir kalla feil: begjær (raga), hat (dosa) og illusjon eller sjølvbedrag (moha). Godt er å bli rotfest i sila (moralsk åtferd, dygder): det er nedfelt som fem reglar for alle, ekstra reglar for munkar, enkelt sagt. Ein munk lyt så vidt råd halde dei fem hovudnormene for alle buddhistar. Det er å unngå å drepe, stele, ha låk sex, lyge, ruse seg. For dei fleste munkane blir all sex rekna som gale, men somme i den eldste retninga innan nordleg buddhisme ,Nyingma-retninga i sær, har sex. For lekfolk er det ikkje forbode å ha grei sex. Sex som er misfaring er det verre med.
I tillegg til dei fem levereglane for alle skal munkar halde seg frå å ete etter klokka tolv middag; å gå på dans og førestillingar og la seg underhalde av song, musikk og teater; bruke godlukt (parfyme), smykke og kosmetikk; bruke luksuriøs seng; ta imot gull og sølv (det står ikkje noko mot diamantar og andre juvelar . . .). Saman med dei fem første reglane/normene, strengt tolka, gir dette ti normer for ein buddhistmunk. Bryt han eitt av dei, må han ut av ordenen, ifølge dei eldgamle forskriftene for munkar.
Lekfølgaren kan godt innlemme fleire normer enn å unngå å drepe, stele, ha låk sex, lyge, ruse seg. "Godt" og godleik er altså skissert i ordet sila. Sila fordrar rett innstilling i kjenslelivet og eigna handlingar. Den åttefaldige vegen etter Buddha fordrar oppfostring og trening i sila: eigna tale, eigna handlingar, og eigna levebrød.
Ein treng ikkje bli munk for å lykkast langs Opplysningsvegen, for å gå vegen innetter heilt beint og heilt fram. Buddha seier han blir best heidra av folk som lever heiderleg og følger læra hans.
Det ordet er for alle, både nonner, munkar og lekfolk, seier han utvitydig. Buddhismen har slikt fokus. Sjå til dømes Sigalovada Sutta, der Buddha forklarar normene for lekfølgaren Sigalovada.
Somme av versa i Dhammapada taler imot lyster, som høyrer med til livsimpulsane. Munkar og nonner klarer slikt, men lekfolk gjer det neppe. Mange munkar og nonner avheng av gåver frå lekfolk, som har andre råd og reglar å leve etter enn munkar og nonner. Jamfør Sigalovada Sutta.
Hovudmålet skulle vere å leve vellykka, enten ein er buddhistmunk eller ikkje. Munkar og nonner lever i samsvar med reglar som blei forma for å gagne munker og nonner før i tida, til dels under mykje annleis forhold enn i vår tid.
Det store målet er å fostre bevisstheita (merksemda) i ei viss retning på vegen til Oppvakning, nibbana, så kjem større ro, likevekt og kontroll etter kvart. .
Kva innhald som blir gitt og lagt til enkelte vers varierer mellom omsettarar. Det heng saman med at gamle ord hyppig har fleire tydingar, som ein får velje mellom ut frå dei samanhengane ein trur var meint.
Strofene i verket kjenner ein for ein stor del frå andre stadar også. Om lag ein firedel av versa finst i andre delar av andre "korga". Over halvdelen finst i andre buddhistiske tekstar. Dessutan finst noko ulike versjonar på sanskrit, prakrit og kinesisk. Det finst tilmed fire verk som liknar Dhammapada i kinesiske Mahayanaskrifter. Det finst også eit Dhammapadaverk på gandharispråket. Sanskritverket som liknar, heiter Udanavarga. Desse verka har mange vers til felles med Dhammapada, men skal vere uavhengige.
Ein har også kunna spore opp mange av Dhammapadaversa utanfor buddhismen, i bramanske kjelder, skriv Poul Tuxen (1953). Det dreier seg såleis i stor grad om felles, oldindisk tankegods, om tankespråk som har vore i omløp og som er tatt opp snart i eit, snart i eit anna verk, fortel han. Desse tankane har vore omtykte. Dhammapadavers er ordtaknære og godt slipte og enkle å forstå på eit vis enn mangt anna i buddhistisk hovudlitteratur. (Tuxen 1953, 9-10)
Dukkha (pali), og duhkha (sanskrit) tyder mellom anna liding, stress, pine - med meir. Buddhismen sitt hovudmål er å fjerne stress og anna pine og finne Lykka med stor L. Det er hovudmålet med den buddhistiske middelvegen og med moralboda like eins.
Det er ulike former for stress. Felles for dei er at ein risikerer å bli sjuk av stresset, og risikoen er ganske stor. Ein skulle forstå hovudårsakene og botemiddel mot fleire, så kan ein få betre liv under eitt. Stress-fjerning, stress-minsking og stress-meistring kan bli til nytte i livet. (sjå t.d. Shard og Devine 2012).
Hovudverksemda til ein buddhistmunk og ei buddhistnonne er å meditere. Kan meditasjon hjelpe mot stress? Ja, syner forsking på Transcendental Meditasjon, TM. Det er ein enkel meditasjonsmetode. Fleire tusen buddhistmunkar har lært TM. Andre også. I alt kan det vere over sju millionar som har lært det i dag (2018). Også den meditasjonsmetoden som blir kalla mindfulness training har effekt, men ikkje så mykje som TM, skal vi tru samanliknande forsking i høvet.
Så kartet stemmer med terrenget: Buddhismevegen skal lindre og fjerne stress og andre lidingar, og gagne livet elles også. Forsking syner at hovudverksemda også hjelper. Eit forsvarleg levevis kjem i tillegg. Det er mange råd, og for dei som blir munkar og nonner, er det mange reglar - hundrevis. Somme kan hjelpe. Men lure reglar eller ikkje, grip ein munke- og nonnelivet galt, fører det feil veg. Frå vers 311: "Grip du munkelivet gale, trekker det deg ned i pine (i helvete)".
Nokre Dhammapada-vers er både filosofisk djupe og poetiske. Hovudvekta ligg på moralsk levevis, som blir kunngjort gildt. Dhammapada viser buddhistiske reglar midt imellom folkeleg formaning og den systematiske truslæra som inneheld den åttedelte vegen, også kalla mellomvegen. Dei høgaste stadia endar i nirvana, Lykka med stor L.
Det gjeld å tilpasse seg til god lære så ein kjem opp og fram etter kvart, så går ein rett veg, og glir ikkje vekk frå godt. Også i Dhammapada finst ymt om kva som skal til for den som vandrar vegen: det er å gli innover i seg sjølv gjennom tankar. Det er slik tankestyring som er meint. Kva nirvana/nibbana står for, er det ulike meiningar om. Det er dekning i dei gamle skriftene for å kalle det ein glederik tilstand, ein indre, subtil gledestilstand det er verdt å streve etter; det seier Buddha der.
Slike hovudgrep kjem av og til i komisk kontrast til den forståinga ein kan finne av læra når det blir sagt at "alt er liding (dukkha)" (Sjå Johansson 1983, 278). Ein treng ikkje bli dukka av slik pessimisme, eller ført vill inn i forsaking av det som er bra. Er det ei liding å glede seg? Å lese behagelege ord av Buddha? Å ete god mat heile livet gjennom? Å fullbyrde seg og følge lystene sine rimeleg og godt? Tenk sjølv.
No har paliordet dukkha mange fleire tydingar enn 'liding'. Somme omsettarar bruker kallar dukkha stress. Det er det også. Kåre A. Lie skriv elles om dukkha i si omsetting av Dhammapada til bokmål:
Mange har trudd at buddhismen seier at "alt er liding". Eg har ikkje vore i stand til å finne denne utsegna nokon stad i skriftene, og trur nok det heile kjem dels av ein omsettingsfeil, dels av mistyding av nokre av dei djupaste sidene ved Buddhas lære . . . [Men] liding er noko vi lyt rekne med kan komme på [Lie 1996, 16, mi omsetting].
Når vi handlar klokt, førebygger vi lidingar, til dømes ved å spare til alderdommen. Buddha ytrar seg klart og greitt for slikt også, så ein handlar balansert for livsferda. Men i staden for å spare og gå inn for ulike fortenester (engelsk: merits), og samle hugen i djup meditasjon til gagn for sine og seg, fell somme ned i slapp utføring. I tillegg til at ein mediterer godt, gjeld det å ha eit fagna levevis, ha god moral, og helst halde seg vekke frå opplevingar og anna som kan vere lite verdt eller skadeleg, ikkje til gagn for vellykka livsferd slik det blir skissert i den gagnlege mellomvegen som også blir kalla den åttefaldige vegen.
Den som skolerer seg i samsvar med dei mest givande av desse vide retningslinjene - individuelt givande -, kan finne ro og glede innanfrå. Det er greie parallellar til yogalæra heile vegen frå oldtida. Buddhismen har mykje av filosofien sin til felles med andre indiske overlevering i oldtida og etter ho. Det er fint å vere klar over dette sambandet mellom buddhisme og yoga, for sambandet ifrå oldtida kastar lys over strofer.
Poul Tuxen (1953) skriv:
Det er slik han har skjønt det. John Richards skriv på den andre sida:
I omsettinga til Thanissaro Bhikkhu er det:
ruled by the heart,
made of the heart.
the track of the ox
that pulls it.
F. Max Müller (1881):
Buddharakkhita:
Hos Rune E. A. Johansson er det:
Johansson forklarer dessutan at "De inre bilderna" används för att beteckna perceptioner samt minnes- och fantasiföreställningar. "Det inre sinnet", på pali mano [sanskrit manas], är enligt buddhistisk psykologi ett inre centrum, som mottar impulser från de yttre sinnena och producerar föreställningar . . . Första versraden har ofta översatts: "Tingen alstras, styrs och består av medvetande". Denna översättning skulle ge intryck av en idealistisk uppfattning, men den tidiga buddhismen förnekade ej att vår värld är verkleg och alltså något mer än en produkt av medvetandet."
I døma ovanfor finn vi altså "tanken", "tankar", "hug (sinn)", "hjarte" og "dei indre bileta" om det som skal vere mykje det same. Vidare kjem "urein tanke", "rote hjarte", "vond tanke", og "ureint sinn" og "vondt sinn" i omsetting for noko anna. Når Thanissaro Bhikkhu bruker "hjartet", viser det vel til djuphugen.
Det går fram at omsettingar kviler på tolkingar av til dels uklare kjelder, og at tolkingane blir mange. Kva skil omsetting og attgiving i høvet? Det er ikkje godt å seie.
Kva skal ein omsettar velje blant alternativa? Det ein liker, så lenge ein ikkje narrar seg sjølv og gjer tydelege feil - slikt får stå sterkt. For om mogeleg å unngå det, kan ein jamføre med andre Dharmapada-versjonar enn pali-versjonen. Det gamle diktet blei omsett til kinesisk i oldtida (ca. 225 e.Kr.), og til tibetansk mange hundre år seinare. Dei to kjeldene finst i engelske omsettingar (sjå litteraturen). Omsettingar som innlemmer tilfang frå desse til, har sine fordelar, etter mi meining. Dei kastar til tider lys over pali-teksten med andre ord og frasar, og i botnen kan det sjå ut som dei handlar om det same, eller noko ganske likt.
Sotapanna Jhanananda (2004) har samanlikna tjuetre omsettingar av vers 372 i Dhammapada og syner detaljert kor vidt omsettingar varierer.
Det sentrale er hugen og tankar som blir medvitne i hugen. Mykje av det som går føre seg i sinnet (hugen), er eigentleg underbevisst og ubevisst. Det er den djupe hugen som femner mest, seier Carl Gustav Jung, og ymtar om at det underbevisste delen av han kan vere ti gongar klokare enn den bevisste delen, og den ubevisst delen kanskje hundre gongar meir oppvakt. I den grad desse Jung-stipuleringane stemmer, er det djuphugen som veg mest - dei delane folk normalt ikkje er opptatt av eller vedkjenner seg eller er merksame på. Nattlege draumar gir folk mykje derifrå, seier Jung vidare, når ein har forstått korleis hugen arbeider.
|
|
| Djup meditasjon fremmer reinsing av djupe huglag, og utvidar merksemda sitt felt. I lys av dette skulle fleire av versa bli greie å skjøne. Buddhistisk meditasjon blir nytta for å reinse hugen, som blir rekna som eit "organ" som er godt skissert i samkhya-filosofien, ein søskenfilosofi til yogasystemet. Tankar kjem fram i hugen, og reinleik i yoga og sjølvskolering blir å la tankane falle til ro mens merksemda er retta "innover". Då får ein sanne meir og betre, og kan bli reinsa frå mangt, berre ein går fram viseleg og høveleg for seg sjølv. Fenomen kallast slikt som dukkar opp i merksemda, som er ein del av manas, djuphugen. Dersom ein opplever dei, skulle det hjelpe å sanne at det er ein sjølv som opplever dei, men at opplevingar av likt og ulikt (fenomen) går i hop med hug-formasjonar. Blir dei "bølgene" roa ned, har ein betre høve for å gjere framgang i meditasjon, og dette siste er hovudsaka for Buddha. I det store tobandsverket Buddhas samtaler, peikar Kåre A. Lie på er det ulike forståingar av somme hovudord i omsettingar. Dessutan gamle ord godt vere fleirtydige frå sanskrit og pali av. Til dømes blir eit ord som kan tyde integritet, sanning, eller noko vesentleg omsett litt forskjellig, avhengig av kva for side ved ordet ein føretrekker i ulike samanhengar. Sjå til dømes vers 11 i 1. kapittel: Dei som held det uvesentlege for vesentleg og det vesentlege for uvesentleg, dei når aldri til det vesentlege; for strevet går feil veg. Det kan også bli forstått annleis, til dømes: Dei som held det usanne for sant og det sanne for usant, dei når aldri til "sanningslandet" (Sanninga); for strevet deira går feil veg. Døma illustrerer at forståingar av hovudorda fargar omsettingane. Det er meir om dette i nokre av boktilvisingane til sist, til dømes Jhananandas artikkel, der tjuetre ulike omsettingar av same verset blir diskutert. Ein får velje, helst informert.
NotarGrunnsanningar i Buddhas lære kjem ikkje alltid til sin fulle rett i Dhammapada. Notane til ulike vers her har som mål å rette somt av det ved dels å vise til kva som går fram av eldre tekstar; dels kva andre versjonar enn Dhammapada frå pali har av formuleringar i ulike vers; dels å takle klare feil. Det vil ikkje seie det ikkje er litt rom for forbetringar . . . - T. K. Hyllingsord"Ære vere Han som veit alt! La det vere glede!" (Glory be to Him who knows all! Let there be happiness!)" (Rockhill 1883). Allvitar, allfattar - Den tibetanske Dhammapadaen opnar diktet med hyllingsorda ovanfor. Dessutan står det "Alt veit eg" i så som Narada Mahatheras omsetting til engelsk og Poul Tuxens omsetting til dansk av vers 353. Spørsmålet er: Sa Gotama Buddha han var allvitar slik det er vanleg å oppfatte det her i Vesten? Neppe, for det står i gamle tekstar at han sa at han hadde tilgang til å sjå og sanne alt han ønskte å vite, men ikkje at han såg alt og visste alt i verda til kvar ei tid og på ein og same gong. (Jf. Tevijjavacchagotta Sutta (Majjhima Nikaaya, Sutta 71 = MN 71). I Nanamoli og Bodhi, The Middle-Length Discourses, 2009, 587-88) Bodhi Bhikkhu forklarar: "Buddha er allvitande i den forstand at alt som kan vitast, er potensielt tilgjengeleg for han [i fall] han ønsker å vite." (same verket, s. 1276). I den kinesiske Dhammapadaen (Dhammajoti 1995, 35.40) står eit vers som liknar det Buddha seier i heile MN 71 ovanfor: "Den som kjenner sine tidlegare liv . . . og har midla til å ende fødsel; med innsikt som trenger gjennom den høgste djupna, som er vis som ein teiande - er for visst ein bramin. (He who knows his past lives, And his previous transmigrations: Who has the means for ending birth; Whose insight penetrates the highest profundity; Who is wise like a silent-one; Is indeed a brahmana.)". Det er meir enn ein liten forskjell på å vite alt og vite mykje. Buddha seier også at av alt han veit, fortel han berre slikt som er til gagn. Ein gong plukke Buddha opp nokre få blad i handa si, og spurde munkane: "Kva tenker de, munkar; kven er det flest av, dei få blada i handa mi eller dei i skogen over hovuda våre?" Finne ut av problem som avlar dukkha (stress med meir), finne ut av årsaker i flettverket som måtte vere, og sette inn tiltak mot problema, er tingen. Dersom tiltaka er bra, kan dei fjerne somme lidingar meir eller mindre "av seg sjølv". Det gjer god meditasjon mot stress, for eksempel. Stress er eit alarmerande problem i industrialiserte samfunn. (Jf. Kahn 2006) Bramin (braman) i verset frå kinesisk er eit ord som ofte dukkar opp i gamle buddhistskrifter. Kva tyder det? Skriftkloke i moderne tid seier Buddha med det kan ha meint "meistrar (ekspertar), vaktarar, einebuarar, preikarar eller gaidar i ein tradisjon" - ikkje nødvendigvis prestar. (WP, "Brahmin > In Buddhist and Jaina texts")
Kap. 1. Dobbeltversa1-2. Hug - (a) Frå pali mana, hug (sinn, bevisstheit, mål (i tydinga measure) og utmåling (measurement), og tanke (alt frå Pali-English Dictionary). (b) Frå sanskrit manas, hjarte, sinn, evna til rasjonell tenking og vere verksam på fenomen; intelligens, persepsjon, førestillingsevne (frå Glosbe.com > English-Sanskrit Dictionary). Det står noko meir om omgrepet i etterordet. Det er Anandajotis omsetting av versa som ligg bak denne tilnærminga. 3-4. Spotta og slokna - Dei fleste versjonane har 'misbrukt' i staden for 'spotta', og ord som 'stilna' i staden for 'slokna'. Versjonen her i boka stør seg på arbeidet til Carter og Palihawadana (2008) 5. Hat - Ulike omsettingar har ulike ord for korleis ein blir av med hat. Her er det Carter og Palihawadanas omsetting som er vald - 'noko anna enn hat', kva det no kan vere i dei enkelte tilfella. Anandajoti har eit liknande val: "ved ikkje-hat". Kinesisk Dhammapada (Dhammajoti 1995) har løysinga: "Ved at ein ikkje ergrar seg, forsvinn [fiendskap] naturleg. (9.5)" Eit fint råd frå tysk: "Mänsch, ärgere dich nicht (Menneske, ergre deg ikkje)!" Det kan vere lettare sagt enn gjort. Narada har botemiddelet "ved kjærleik". Det er ikkje alltid slik at kjærleik fungerer givande i langdrag, men ein sjanse finst kanskje - og kanskje ikkje. Tal frå Statistisk sentralbyrå viser til dømes at i 2017 kom det i stand 22.000 ekteskap, mens 10.500 par tok ut separasjon. For sambuarar var brot-tala enda høgare det året. Langoddsa for lykkeleg ekteskap/samliv er dermed ikkje overvettes, men ein kan kanskje betre forholda som gift, sambuar, separert og skilt ved kloke tiltak i tide, og føre var er ofte sikrast. — Rockwell har frå tibetansk: "Den som viser hat mot dei som hatar, får aldri fred." Det tibetansker rådet er tolmod. (14.11)" Det kan slå feil, så sikker er ikkje den løysinga. "Tolmod og lang avstand" kan derimot bli ei løysing, eller del av ei løysing. Kven veit? Sikrast kan bli "lang avstand og solide murar" til vern mot både hatarar og røvarar. Det er mange slags murar og avstandar, både konkret og psykologisk, berre så det er sagt. Og så får ein la vere å stille seg til for hogg, som kjem inn under sekkeomgrepet "å vare seg". Sjå Håvamål for meir i det gjenget. 7. Mara - Den Vonde i buddhismen, "sanseherren", ein freistar, villførar, og provokatør som prøver å øydelegge arbeidet med å styre sansane, feste tanken og vinne innvendig frigjering (Opplysning, Oppvakning). Han står også for å døy, men det er han ikkje aleine om. 7-12. Rett mål - Innovervending startar ferda, mykje som når ein sovnar. 13-14. Sug - Drifter, trong, osv. Mange retningar innan buddhismen taler ifrå gammalt imot sug - seksuelt begjær i sær. Men ikkje alle buddhist-retningar gjer det. I tantrisk buddhisme, Vajrayana, som ein finn i Tibet, bruker ein lystene til givande utlaup; det er tanken med sex-yoga, til dømes. 15. Bortanfor - På hi sida (d.e. innvendig). 17. Helvete - blir ikkje framstilt som ein varig stad å vere, med sterk pine. Buddhismen fortel om ulike transcendente (høgare) sfærar som midlertidige tilhaldsstadar i tilværet, altså tilværenivå bortanfor den sansa verda vår. Evig fordømming og fortaping er ikkje med verken i buddhistisk tru eller Sanatan Dharma, d.e. hinduisme. 18. Himmelen - Heller ingen varig stad å vere, men frydefull, seier buddhismen. 19. Buddha-lærling - her: samana: asket, einebuar, tiggarmunk - ein som gjer som Buddha kan ha sagt i dei mest pålitelege tekstane. (jf. Gombrich 2006, 69-70. [Meir]
Kap. 2. Aktsemd21. Aktsemd som meditasjon - I gamle tekstar fortel Buddha korleis ein kan meditere ved aktsemd: A samle merksemda, fokusere, er ein veg i meditasjon. Det står i Maha-satipatthana Sutta (DN 22 - i Nanamoli og Bodhi 2009, 145-156) korleis ein munk i villmarka, i skuggen av eit tre, eller i ein tom bygning set seg ned med beina folda i kross, held kroppen rank og held aktsemda festa ved fronten av brystkassa. Årvakent pustar han inn, og årvaken pustar han ut. Dette blir basis for at ein sannar Lykkeveldet, fortel han, og også korleis ein går fram for å fokusere på kropp, kjensler, hug og hug-ting, som er fenomen som dukkar fram i bevisstheita og sidan forsvinn ifrå bevisst merksemd (dvs. mind-objects). Her fortel Buddha om ein måte å følge nøye med på innpust og utpust og framsida av brystet. Det er ein aktsemd-metode å trene opp. Å halde seg generelt årvaken elles skal også kultiverast. Kan ein bli langt kommen i eitt liv som glad og vis ved å følge med på hjartet og pusten, og så vidare, som Buddha seier? Det kjem an på kor dugleg ein går fram, og kor gode meditasjonsmåtar ein bruker, for det kjem an på metoden, og ikkje trua, presiserer Buddha i Majjhima Sutta: Om dei mediterer . . . dersom dei har feil idear og feil metodar, får dei ikkje noko [god] frukt frå meditasjonen sin. (Nanomoli og Bodhi, 2009, 997-1001, utdrag.) 21 b. Æveliv - Det står "Det udøyande", og det er Lykkeveldet, nibbana, som er meint. Ein ser at sjølv Buddha døydde. Det gjeld å forstå "det udøyande" rett: Det er bortanfor sanseverda, der kroppen og kanskje store deler av hugen held til - det kjem an på kor utvikla ein har gjort hug og sjølv. "Udøyande" blir å ha evig liv, vere i æveliv. 21 f. Aktsemd - Å vere årvaken og passe seg (moralsk med meir). Yogi-aktsemd kan ein trene i om ein aktar korleis ein pustar naturleg, som seg hør og bør. Det finst også anna å dirigere (styre) aktsemda med enn pusten. 22-23. Lykke-fridom - i riket til dei edle (høgreiste): Sanskrit: nirvana, pali: nibbana. Lykkevelde, Lykke, Glede som ein kan vakne til inni seg. Då blir ein Vakna, også kalla Opplyst. Nirvana og nibbana i dei eldste tekstane fortel "Nibbana er den høgste lykka." [Lie 2005, 2:10] 24. Rettvist liv - Fem grunnleggande moralnormer er gitt for alle, og munkar og nonner får fleire attåt. 25. Lanterne, lampe eller øy - Dhammajoti fortel i ein note til den kinesiske Dharmapada 10:5 at tekstane frå pali, prakrit, sanskrit og tibetansk har 'øy', mens dei to kinesiske versjonane har 'lampe', 'opplysar', som kan komme frå det opphavleg indiske ordet dipa, og ikkje sanskritordet dvipa, øy. Ei sanskrit-ordbok stadfestar at dipa er lampe, lanterne, mens dvipa er øy. Det finst andre ord i buddhist-kanonen om å gjere seg til ei lampe, som vil seie å bli ein Opplyst Opplysar, slik som "The wise is like a bright lamp". (Dhammajoti 1995, 113-14) 28. Uvitande - Ein skil mellom (1) vanleg folk, (2) folk som har starta å meditere og leve fint, og (3) heilt framkomne, opplyste individ. Vanleg folk går for "klovnar", toskar i Buddha si lære, enda om det er håp for somme. 30. Indra - Den fremste av gudane, himmelkongen. Indra, også kalla Shakra (sanskrit) og Sakka (pali), har vore omtykt i buddhismen. 31. Munk - bhikkhu (pali), bhikshu (sanskrit) er ein ordinert buddhistisk munk. Ei nonne kallast bhikkhuni (sanskrit: bhikshuni). Liva til klostermunkar og -nonner blir styrt av reglar som fører til klosterdisiplin, der målet skal vere å nå Lykkeveldet. Munkevesenet i buddhismen voks fram ifrå leveviset til vandrande asketar, men blei forma så lekfolk kunne hjelpe til med mat, klede og ly, og til gjengjeld fekk dei undervising i Buddhas veg. Einskilde munkar eller små grupper av munkar, vandra i lag, budde i utkanten av lokalsamfunn og mediterte i skogane. Det blei forventa av munkar og nonner at dei skulle nøye seg med å ha svært lite. Etter at Buddha gjekk bort, blei munkeordenen hans mindre omstreifande og langt meir klosterbunden, så munkar og nonner hadde hus å bu i når det var regntid, kvar munk i i sitt vesle rom. Husa dei fekk bu i, kunne vere midlertidige og enkle, eller meir varige og komfortable, omgitt av frukthagar og parkar. Pø om pø gjekk munkar og nonner vekk frå vegen som Buddha hadde skipa - med vandring, og ly berre i regntida. Klostertilpassinga vann, med reglar for å oppføre seg for munkar og nonner. Munkar i sør-buddhismen har nesten 230 reglar å følge, og nonnene har fleire. 31b. Skogbrannen - Blir ein munk samanlikna med ein skogbrann, som her, kan ein godt ha i minne ordet: "Samanlikninga haltar". Å bli utsett for ein skogbrann er ikkje heilt givande, men Buddhas lærlingar er det godt å vere nær, heiter det i diktet andre stadar. 32. Lykkeveldet, Storlykka, Strålande Lykke, o.a. - Nibbana (pali), nirvana (sanskrit).
Kap. 3. Hugen (Sinnet)1 f. Hugen (vidare utfylling) - Pali-ordet mana tyder hug og medvett, mål (measure), og (ut)måling med meir (Jf. ◦Pali-English Dictionary). Somme skriv "tanken" i staden for hugen eller medvettet - som er to ganske like omgrep som femner vidare enn "tanken". Ein kan seie ein tanke kjem fram i medvettet (hugen), og at mykje går føre seg i djupet (av medvettshavet). Etter Carl Gustav Jung femner medvettet over fleire nivå, som det vanlege bevisste berre er ein liten del av. Jf. etterordet. Enkelt: "Eg er; det gir meg vilkår for å tenke." Kap. 4. Blomar46. Kong Daude - Yama, er svært rettferdig og kunnskapsrik, og herskaren over dauderiket i buddhismen. Han blir ofte framstilt som skremmande: Han har i oppgåve å dømme dei daude til passande straff i så lang tid som det er klokt. 59. Buddhas lærling - Ein som følger i fotefara til Buddha, enkelt sagt. Det kan vere ein vandremunk, einebuar, einsleg eller gift, klostermunk, eller klosternonne. "Fotefara" er den åtteledda vegen der fordjupande meditasjon (fram til gnosis (gresk), panna) høvelege moralnormer (sila), kjernelære (dhamma) og godt selskap (sangha) står i fokus.
Kap. 5. Klovnen60. Klovn - Eit ord som er brukt her som synonym for tosk. Andre ord for tosk: dumrian, dumming, gap, fehovud, osv. Det er håp for somme klovnar, og noko å fatte av ei soge om den morosame Joseph Grimaldi (1778–1837), eller var det sonen hans? Det kom ein gong ein djupt nedtrykt pasient til den britiske legen John Abernethy. Etter å ha undersøkt mannen, sa Abernethy: "Du treng å more deg. Gå og høyr komikaren Grimaldi. Det vil få deg til å le, og det vil vere betre for deg enn nokon legemiddel." Det er forskjell på toskar. Somme er meir toskete enn andre, og på ulike felt, på ulike måtar. Toskete kan vi alle vere av og til - dagsforma varierer . . . At somme vise blir tatt for toskar, er også gammal visdom. 60b. Krinslaupet - av liv etter liv, heilt til ein blir utfridd. 61. Læra - dharma (sanskrit), dhamma (pali). Omgrepet har dobbelttyding: (1) Rettferda i tilværet og (2) formuleringar som greier ut om ho. Buddhas kjernelære blir også kalla dharma/dhamma, men i kva grad er ho rein og ublanda frå mange hundre år hundreår i ettertid? 66, 72. Klovnekunnskap - fører i ulykke, slik som med folk som trur utvikling for folk er utvikling av mange saker og ting, datakraft, stordata, førarlause bilar, stadig meir overvaking, kontroll og så bortetter, alt mens vilkår for mange må gi etter.
Kap. 6. Den vise81. Berget - hugen - Jf. Dhammajoti. 82. Dam - Jf. Dhammajoti. 89. Lykkeveldet - Å finne Lykka vil seie å bli Opplyst, ein Vakna. Aspekt ved Opplysing, etter buddhistisk tradisjon: 1. merksemd; 2. gransking av fenomena; 3. kraft; 4. glede; 5. klårleik; 6. fokus, merksemd; 7. sinnsro, likevekt. 89b. Rote står jamt for rotenskap, moralsk avstumping, degenerasjon, korrupsjon og anna ilt og gale.
Kap. 7. Den verdige90f. Den verdige - blir kalla arhat (sanskrit) og arahant (pali). Avhengig av kva for retning i buddhismen som bruker ordet, er det tale om ein Opplyst eller nesten Opplyst. 90. Feberheit - heit av låge sug, drifter og kva det skal vere - men godt i live. "Så lenge det er liv er det håp." 94. Englane - devaane, dei skinande vesena. I buddhismen er dei mektigare, lever lenger, og til vanleg mykje gladare enn menneske. Opplyste menneske blir derimot rangert høgare. (WP, "Deva (Buddhism)") 95. Søyle - Indakhíla - "Indras søyle", dørstokk, terskel, søyle framfor byporten, "bysøyle" -, blir forklart av Narada som "enten ei søyle som er så fast og høg som Indra si i himmelen, eller hovudsøyla som står til pynt der ein kjem inn i ein by, enten inni eller utanfor byen. Til vanleg er søylene åttekanta, laga av murstein eller haldbar ved. Halve søyla er under bakken. Av dette kjem "så fast og stø som ei Indra-søyle".
Kap. 8. Tusenvis100-2. Ikkje-tenking - Transcendens, overskriding (kinesisk forståing). I tibetansk arv er det 'fred' som er brukt. Narada har "gjort fredeleg', pacified, og Anandajoti, 'brakt til fred'. Omsettingar skil seg og kan somtid kombinerast eller bli forstått som ei klynge, cluster av ord med mykje til felles, slik at dei forklarer kvarandre gjensidig. Det skal ein ikkje sjå vekk frå. 103-4. Sjølvovervinning - Ein veks ifrå somt, har drifter å hanskast med, og band som dei kloke seier ein bør bli av med for å få meir ut av livet - det er, vegen - ved å samle merksemda innetter. Det er ikkje ein sjølv ein har å overvinne, men drifter å modnast ifrå eller avstå frå for å bli gildare av vesen, stort sett. 105. Måtehald - Måtehald med måte - om ein skulle vere i tvil om det. 110. Godheit - Det er former for godheit og grader av kor god ein er. Slikt får ein vurdere og "legge inn in bringa", legge seg på hjartet. Det same gjeld meditasjon. Det finst korte, dårleg utførte meditasjonar og langt betre. Altså: Overkategoriseringar hjelper neppe fullgodt, men kan tene meir som peikepinnar - og hjelper sans for proporsjonar av typen haldningar. 111. Visdom - I Dhammapada tyder visdom i regelen indre visdom, meditasjonsinnsikt - gnosis (gresk), jhana (pali). 112. Innsats - Først og fremst klok meditasjon. Døme: Buddha mediterte fram å bli Opplyst.
Kap. 9. Vondskap124. Giftprat - Verset her kjem frå kinesisk Dhammapada 17.18. Frå pali og tibetansk kjem misoppfatningar om gift: "Gift verkar ikkje inn på den som ikkje har noko sår (124)." Men det er mange slags gifter, og mange måtar å bli forgifta på. Paliverset overser osmose, forgifting ved innanding og så bortetter, så det blir gale. Verset frå kinesisk går derimot gå an så lenge det ikkje er motgift som blir gnidd inn - 126. Illgjerningsmenn - også kvinner. Læra om at dei havnar i helvete er ikkje fullstendig. Buddha seier til dømes at somme som gjer godt, kan hamne i helvete, og somme som gjer vondt, kan komme i himmelen. Men verken himmel eller helvete er varige stadar i krinslaupa til dei. Det som gode gjerningar gjer, er å utfri og sørge for betre framdrift og oppdrift gjennom laga (nivåa) der ein finn helvete, jord, himlar og vidare. Ein får ha eit større perspektiv på det, fortel Buddha. Frå dette ser vi at det kan gå litt opp og ned i verda innanfor den store trenden gitt av karma (gjengjeld) og attfødingar (reinkarnasjon) - det er langtidslæra i eit nøtteskal. For om mogeleg å få det betre etter kvart, skulle ein gjere godt (jf v. 173 o.a.), og bli flinkare generelt, og i sær i meditasjon. Det er nokre yogigrep mellom andre. [Karmalæra] 127. Sleppe frå vondt - Det kan diskuterast om ein ikkje slepp frå følgene av vondt ein har gjort, for Buddha fortel ein gjer vel i å gjere godt og dermed få betre karma, dels for å trygge ferda og framhaldet, dels for å motverke og kanskje balansere følger av vondt ein har vore med om. Godt som blir gjort kan såleis hjelpe ein å sleppe frå vondskap i vente. Det ligg i Buddha si kloke læra. Elles finst råd for å bli dugeleg, flink å meditere, og flinkare sosialt, til dømes. Ein bør også finne ut korleis ein kan verne seg. Murar, til dømes, har gagna mangt eit kloster. 128. Sleppe frå dauden - Livet kan ein jamt gjere lenger ved f.eks. å slutte å røyke, og å lære å meditere godt, og leve fornuftig. Det er forsking på slikt. Om ein ikkje slepp frå dauden, kan ein godt prøve å gjere han og framhaldet meir behageleg for seg, seier Buddha. Karma- og attfødingslæra hans fortel om det.
Kap. 10. Vald129-130. Vald - Det som blir kalla den gylne regel - "Gjer ikkje mot andre det du ikkje vil at andre skal gjere mot deg" -, gjeld for friske og sunne, men ikkje pinarar og sjølvpinarar. Dei høgaste er verken pinarar eller sjølvpinarar, fortel Buddha i Apannaka Sutta. 131-132. Finne lykka - eller omvendt. Versa overforenklar læra etter Buddha og kan gi feil oppfatningar av ho: Han har eit lenger tidsperspektiv - fleire liv - og snakkar om trendar med rom for individuelle variasjonar. Med andre ord: Det eir mange liv som avgjer dette livet og dernest kvart framtidig liv - ikkje berre eitt. Ein bør likevel gjere mykje godt for å bygge og trygge, fortel han (sjå t.d. v. 53, 116, 173). Buddhas utsyn og lære kviler på eit vidt perspektiv på korleis utlikningane ein kallar karma fungerer gjennom fleire jordliv og på den andre sida. Han fortel at nokon som gjer vondt i eitt jordliv, godt kan hamne i himmelen ei tid etterpå, til dømes, og at ein som gjer godt, kan få eit opphald i helvete. For mangt kjem an på utlikningar eller verknadar frå fleire liv enn eitt. Det står meir om det i karma- og reinkarnasjonslæra til Buddha. Å finne lykka er ikkje alltid slutten på visa. Ein får finne ho og feste ho og halde på ho det ein kan. Er lykka stor, vil kanskje låke freiste å blote for å få ho - så ein skulle bli driven også. At den som gjer godt kan bli svindla og røva ifrå frydefruktene av det, kjem også til. Ein får vakte seg og sitt mot gale og låkt, for om mogeleg å unngå at folk stel og røvar og svindlar ifrå ein. Overført: Den som finn ein juvel skulle klare å vakte han, sidan ein skatt kan gi mykje sut for den som ikkje ordnar seg klokt. 133. Hissige ord - skal ein vakte seg for. Takt hjelper somtid. 134. Gongong og liknande - Gongong-orda er frå kinesisk Dhammapada. Frå tibetansk kjem "Vondord gir opphav til kranglar, men ein bronsevase gir ikkje lyd frå seg om ingen slår mot han . . . (osv.)". Frå pali kjem dessutan: "sprukken gongong" om det same. Samanlikningsbilda skil seg. 142. Tenkar - mykje det same som filosof. Ikkje alle som tenker er filosofar, men alle filosofar er tenkarar eller har vore det. Eit kjenneteikn på filosofi: Det er "oppi lufta", utan handfast prov på noko som helst - i beste fall indisium. Fanst det prov, var det vel noko som høyrde til ein vitskap - Eit kjenneteikn på filosofi er framsette tankar utan gode nok bevis til å bli vitskapsgods - slikt tankegods. Men det høyrer også med å sanne at i botnen av vitskapar ligg grunnsyn som inneheld uprova meiningar og/eller brotstykke med tru. Slike kan godt bli endra etter som tida går, slik bl.a. Thomas Kuhn (1970) viser (Nickles 2003). Saka er at såkalla sikre kunnskapar - også kalla teoretiske grunnsyn - kviler på paradigmatiske oppfatningar. Dei omfattar meiningar, tru og gjettingar. Eit finurleg forhold mellom tru og vitskap, enkelt sagt: "Tru og vitskap er forskjellige ved at tru lærer ut trua øvst og fremst. Vitskap, derimot, som jamt kviler på uprova grunnsyn (paradigme), har trua i botnen og attom framsettingane". (sjå t.d. Latour 1987).
Kap. 11. Alderdommen148-49. Daude - Død. 153-54. Byggmeisteren - Folk forstår det ulikt. 154. Det vilkårslause - d.e. Sannlingslandet, Lykkeriket o.a. Fleire synonym og nær-synonym finst også. 155. Odle - dyrke og halde i hevd, dvs. utvikle seg. Det skjer på fleire plan og fleire måtar.
Kap. 12. Sjølv157. Nattevakt - Ei nattevakt er fire timar i mange høve. 159. Styre - Ordet har mange meiningar og valørar. Ei givande ei skulle vere å fokusere merksemda så ein mediterer, altså å styre merksemda slik. Øving, trening kan vere synonym. Styre og tøyme er også synonym. 166. Beste - Bodhisattva-idealet som kom til i nord-buddhismen lenge etter Buddha, gjer ikkje heilt som Buddha seier i dette verset. Det kan ein godt merke seg. (Norsk WP, "Bodhisattva"). 166b. Høgste godet - Nirvana, Lykkeveldet, hi sida, andre breidda, osv. Det finst mange synonym.
Kap. 13. Verda168. Rettvist - Det som er rettvist merkar ein enten inni seg (samvit og god forstand, med meir), eller ein har fått moralbod og -normer med på vegen. Det kan flette seg saman mykje. 170. Bobla - Ulempa med å sjå verda som ei boble, er at formulerte lærer i verda må høyre med til boblestoffet, og gå for "boblete". 172. Månen - som kastar lys frå sola "ned" på vår planet, er ikkje alltid full. Det ser ikkje ut til at alle samanlikningane med månen har tatt høgde for nymånar, for dei lyser ikkje på jorda verken når det er skydekke eller ikkje. Jamfør "Likninga haltar (norsk ordtak). Analogiar er tilnærmingar. 175. Trollkarar eller hekser - I folkloren i Noreg er trolla klumpete, naive fyrar; i andre land og rike kan somme av dei vere nokså lik tilgjorte, jålete menneske, men det blir sagt dei kan ha overnaturlege givnadar, krefter, evner - Hekseprosessane i Europa bygde på at kyrkja blei ganske paranoisk, og for mektig. Frå at folk omtalte andre - menn og kvinner - som hekser eller trollfolk, blei dei mistenkte, for det meste utan mektige venner, utsette for grov tortur fram til at dei tilstod. Så blei dei avretta. Torturformer hadde Inkvisisjonen brukt i stor grad før (frå 1200-talet), og skal ha sagt det var av "kjærleik til sjela" i offera. Heksejakta i Nord-Noreg var blant dei mest omfattande og brutale i verda. Hekseforfølging finst framleis i lokalsamfunn med sterke fordommar og utan omsyn til faktisk skyld eller uskyld. Eit overslag: I Europa blei mellom 40 000 og 60 000 menneske blei avretta som hekser mellom ca. 1450 og ca. 1750. (WP "Hekseforfølgingane"; "Hekseforfølgelsene") 177. Gniaren - I det store bildet kan ein gniar sleppe helvete om han har gjort godt i dette livet eller tidlegare liv, fortel Buddha sjølv. Det kan dermed vere håp og himmel i vente for ei tid for ein gniar som har gjort mykje godt - fortel Buddha, og at ein bør gjere mykje godt om ein kan, for å trygge seg og få det betre etter kvart. 178. Entre straumen - er eit kjerneomgrep i læra etter Buddha, og "Straum-entrar" er eit ord ein ofte finn i buddhistiske tekstar. Frå sanskrit kjem orda "straum-entrar" eller "straum-vinnar". Straum-entraren har slått inn på stien til frigjering, vimuktimarga. (Buswell og Lopez Jr, 2014, s.v. "srotapanna") 178b. Tilværet - I buddhismen blir ein fortalt om lågare riker, helvete, livet på jorda, høgare rike, himlar, og utfriing i Lykkeveldet, grovt sagt. Det gjeld å arbeide seg oppover og få det betre.
Kap. 14. Buddha, Den Vakna184. Askese - kan tyde fråhald, måtehald og sjølvtukt med åndelege mål for auge. Det er fleire askese-former. I Store norske leksikon blir det greidd ut at det omfattar forsaking av sansegleder, og kan omfatte å leve som einsleg og teiande, eller stort sett teiande og tagal. Åndeleg askese vil seie å vende verdsleg liv ryggen på ein eller fleire måtar. Platon såg også askese som å øve inn ymse gode eigenskapar. Kan taler om "etisk askese", der ein gjer plikter med muntert sinn. Religionssosiologen Max Weber talar om "indre askese" og meiner flid og sparsemd med det. 185. Å ikkje skade - sanskrit, ahimsa, er å ikkje skade i tankar, ord og gjerningar. Er det klokt å ikkje la kriminelle bli vengeklipt, dvs. å ikkje sette dei fengsel, til dømes? Der å vere unnfallen og ikkje skadande blir jamgodt med å gagne mordarar ved ikkje å gripe inn, ikkje få dei dømt og "vraka frå manesjen", til dømes, forfell forholda for gode og nokså gode; det lyt ein rekne med. 188-90. Livd - ly, vern. 188-90b. Sangha - (frå pali): godt, tenleg fellesskap, eller fellesskapet av munkar og nonner. 193. Folk finn glede - fortel tibetansk Dhammapada 30.29. Andre versjonar seier meir, som at familien til vedkommande trivst glad (Narada) og at slekta blir velsigna (Dhammajoti). Mot desse tankane kjem "Slekta er verst, som reven sa, han fekk raude hundar." Sjå for eksempel nøye på Devadatta, eit søskenbarn av Buddha - slekt! Han prøvde å drepe Buddha fleire gongar og hamna i eit helvete - heiter det. Så kan ein seie, "Kor mykje verre han ville ført seg og kor mykje verre det ville gått han om han ikkje var av velsigna slekt?" Eit svar kan verke hypotetisk, fylt av ei tru. "Tru om du absolutt må, men forviss deg." Har ein forvissa seg godt, høyrer det med å ha bevis også, og helst godt bevis. Gal tru er som eit galt kart. Ein skal vakte seg for feiloppfatninga: "Når kartet ikkje stemmer med terrenget, held vi oss til kartet." Buddha tilrår eit vakent blikk og skikkeleg gransking, til dømes i Kalama Sutta. Det skulle vere å tilrå framfor å ta munnen for full eller ta for hardt i. (WP "Family of Gautama Buddha")
Kap. 15. Lykke198. Sunnheit - Helse er eit holistisk omgrep, og dekker fysisk, mentalt og åndeleg velvære, fridom frå sjukdommar og så bortetter. 'Holistisk' kjem frå det greske holos, heil. Ein ser mennesket som ein heilskap, ikkje ein isolert heilskap, men i samspel med omgivnadane sine. I staden for upersonlege, tronge, fragmenterte og spesialiserte tilnærmingar, utsyn og oppfatningar av helse, femner holistisk medisin over humanistisk medisin, eigenomsorg, ayurveda og mykje anna (Gordon 2001, 17-22, 200. Eige eller ikkje - Det kan gå gale å ikkje eige noko om ein ikkje kan fø seg skikkeleg på anna vis, som ved å plukke frukter og bær fritt frå tre og busker og andre plantar i skogen der ein held til: dadlar, fiken, brødfrukter, mangoar, mung-bønner, sesamfrø, lime, agurk, eggplante (aubergine), mango, jordbær, graskar, tomat, pære, eple, løk, erter, fersken, appelsin, og så bortetter. Tilhøva er ikkje som i oldtida, med ganske gåvmilde villskogar som dominerte. 202-203. Eld, hat, smerte - Ein får skilje mellom eld hat, smerte i verda "der ute" og i ein sjølv. Det siste er oftast mest følbart.. 203. Venn - dugande er stundom langt betre enn trufast. 204. Helse - Jf. v. 198. Det største godet skal vere Lykkeveldet, så finfin helse, lykke og livslyst går gjerne saman. Ayurvedisk medisin er laga for å passe og betre helsa, om det er råd. 205. Rikdom - kvintessensen av trivsel er Lykka.
Kap. 16. Det ein verdset205b. Dhammas inste - Dhamma blir forklart som eit gudevesen som held oppe verda. Inst i fenomena, læra etter Buddha og i alle er Anden, heiter det (jf. WP "Dharma > Buddhism").
Kap. 17. Harme209-216. Frå nyting kjem . . . - jo mange gleder, som glede over kunst og jamvel livet - livskunsten. Kunsten er å gle seg til sin eigen fordel og få gode gleder for lang tid så eit og anna får modnast ved det. "In one's training one should seize the means which give happiness till old age." (Etter kinesisk Dhammapada 23.13). Eit givande opplegg for somme kan vere å vekse [modnast] ifrå lågare nivå i utfaldinga etter kvart. Det kan vel vere høveleg for gilde og gode. Elles finst opplegg til fall: "Pasienten døydde, men feberen forlét han." Det kan også tenkast å gjere godt, som når fælt folk forlèt eit selskap. 211. Band - Ein får ikkje oversjå at det finst ytre band og elektroniske fotlenker jamvel om ein ikkje er knytt til dei. 224. Sanninga - Ein skil mellom Absolutt Sanning (Røyndommen), og relative sanningar. Den som snakkar usant med vilje, bryt moralske bod mot å lyge, bere falskt vitnesbyrd - og slikt kan bere galt av stad; det er læra. Buddha gjekk inn for ei sann lære - men meir enn det: også gagnleg, fordi ikkje alt sant er til gagn. (SN 56.31) [Meir]. (WP "Satya"; "Two truth doctrine"). 227. Klander eller ikkje - Frå tibetansk: "If one has not spoken he is blamed; if one has spoken much he is blamed; he who speaks slowly is blamed: there is no one in the world who is not blamed." (29.48). - Dei som døyr ved fødselen og som dårande nyfødde, har vel ikkje fått klanderord mot seg? "Ingen regel utan unntak," heiter det - men skulle ikkje den regelen ha unntak? Det blir sagt at Atula i verset var ein lekmann som verken var nøgd med ein Buddha-disippel som ikkje sa noko; ein som snakka mykje; og ein som snakka moderat. Så oppsøkte han Buddha. Verset har slik bakgrunn, heiter det, men dei 305 historiene til versa er spora til eit kommentarverk som blir tilskrive Buddhaghosa frå 300-400-talet e.Kr. Sjølve versa er fleire hundre år eldre. (Eng. WP, "Dhammapada > History") 232. Tale - Kva er kunnig og dugeleg tale? Det er ein formidabel kunst, og han rommar så mangt. Generelle sutraråd er her: [Godt fortalt] 234. Meistre hugen - følger av å samle seg om det sentrale, dvs. å fokusere og vinne klårleik og djupn ved det. -- Det er elles ein gild studiemåte også å samle seg om det sentrale, nøkkelord og nøkkelvendingar først og fremst. Slike hugseknaggar kan utløyse mindre sentrale assosiasjonar (minner, andre tankar) som kan vere hekta til dei.
Kap. 18. Smuss236. Lampe - ein Opplyst kan gi mykje lys frå seg. 244. Skjor - Skjora er ein vaken og utbreidd åtselfugl i kråkefamilien (WP, "Skjære"). 247. Mat og drikke gitt - Det er skil på kva folk toler og liker, og skil på mat - f.eks. god, velsmakande og godgjerande - og usunn, bederva og skadeleg. Den som er misnøgd med skadeleg og usunn mat, kan vel tenkast å få leve lenger av det, om tiltaka som følger blir bra. For mykje og for lite er heller ikkje helsesamt i langdrag, og mangt er individuelt. Ayurveda er eit system for å gagne vitalt, sunt liv i takt med rytmane i naturen og ein sjølv, og omfattar både rettande og justerande tiltak, diagnosemåter, kosthald og kosttilskott (sjå t.d. Sharma og Clark 2012). Det står elles i Mahaparinibbana Sutta 4:14 f. at Buddha brått blei sjuk etter å ha fått servert Sukaramaddava av verten Cunda Kammaraputta. Straks etter å ha ete av maten som blei servert han, følte han seg ikkje vel, og bad verten å grave ned maten i eit hol. Ein kan seie det var omtanke for andre som låg i det, men kanskje også at Buddha var misnøgd med maten han fekk. Men hovudgrunnen til at Buddha døydde, kan ha vore "akutt mesenterisk infarkt" utløyst av godmaten han fekk, syner Mettanando Bhikkhu i "Did Buddha die of mesenteric infarction?" [◦Lenke] 250. Misnøya - Ein kan vere misnøgd med rette, for eksempel misnøgd med ikkje å få leve eit fritt og godt liv, med å bu i helseskadelege og for tronge hus og så bortetter. Det er ofte ikkje misnøya som er hovudproblemet. Ein skal heller diagnostisere seg fram til hovudgrunnar til ho, og gjere noko med dei. Det er som med smerte. Somtid er ho symptom på noko som er djupare og kanskje farlegare. Både misnøye og smerte kan fungerer som varslarar av ubalansar i hug og kropp. I slike tilfelle blir det for gale å gå til åtak på varslaren (symptomet) aleine utan å sondere djupare. Ein får ta seg tid til det. 251. Ikkje heilt som - - fordi samanlikningar haltar, som ordtaket seier. 254. Komplikasjonar - papanca, hindring, forseinking, illusjon, hindring for åndeleg framgang. (Pali-English Dictionary). "Konseptualisering av verda" er også med. Å konseptualisere er å danne seg omgrep; tolke ut frå (underliggande) omgrep. (WP, "Conceptual proliferation"; Store norske leksikon, "konseptualisering"). (WP, "Conceptual proliferation") Thanissaro har "komplikasjonar", Narada, Pesala og Anandajoti har "hindringar", Sangharakshita har "illusjon", Dhammajoti seier kinesisk Dhammapada har "evil", Bodhi har "verdslegdom", og F. Max Müller har "fåfengd" (vanity) om det same, mangslungne fenomenet. Poul Tuxen har "Verdens Tant", Gunnar Gällmo har "besatthet", Rune Johansson har "illusioner", og Kåre A. Lie har "livsløgn". Det er ein variert bukett. "Livsløgn" er eit omgrep som Henrik Ibsen gjorde bruk av i skodespelet Vildanden, men røtene er eldre. Don Quijote blir framstilt som livsløgnar, til dømes. Daniel Goleman har skrive ei interessant bok om sjølvbedrag og livsløgner (1988). Utdrag derifrå: [Goleman om livsløgner] 254-255. Utanfor - Utvendig, i det ytre. Kva så med tankar nedfelt i bøker - forma ved skrift og andre symbol? Inntil dei blir koda av lesande sinn, finst dei likevel som tankar? Det er eit lite mysterium korleis nedfelte tankar går over til å bli oppfatta tankar, eigentlege tankar. Fenomena gjeld forholdet mellom fysisk hjerne og sinn. Den kinesiske teksten (26.19) seier det finst ikkje noko "utanfor" for ein Opplyst.
Kap. 19. Den rettskafne259. Dhamma - Dhamma er pali. På sanskrit er det dharma. Ordet har to hovudtydingar i buddhismen: (a) universell rettferd; (b) læra som Buddha forma. 266. Moralreglar - sila (sanskrit og pali). Desse fem er for alle buddhistar:
Fleire kjem i tillegg for andre enn lekfolk. Fullt ordinerte munkar har i alt 227 reglar i sør-buddhismen, Hinayana. Buddha og lærlingane hans brukte ikkje kloster, viharaar, men var vandremunkar i godvêr, og budde i primitive hytter i skogane i regntida. (WP, "Vihara") Ein tenker seg reglane for munkar og nonner var munnlege i starten, og at dei kjem frå Buddha. Men det blei mange ulike reglar i ulike buddhisme-greiner. Tre greiner er enno i bruk: i sør-buddhismen (Theravada), i tibetansk buddhisme, og i buddhismen i Kina, Korea, og Japan. Desse overlevande reglane er stort sett like, men dei tibetanske og aust-asiatisk er fleire enn dei frå sør-buddhismen.
Buddha tar ofte opp att at det er ånda ved reglane som tel. Det verkar som reglane var ganske fleksible i starten. Somme tekstar fortel om korleis enkelte reglar kom i stand. I moderne tid tenker ein seg at Buddha og lærlingane ikkje hadde eit sett formelle reglar. Det meste av tida vandra læringane omkring på eiga hand. Men i regntida samla dei seg i nokre månadar. Etter som det blei fleire av dei, kom reglar for forsamlinga, og kloster kom til enda seinare. (WP, "Vinaya") I den store Mahaparinibbana Sutta seier Buddha til dei samla bhikkhuane (lærlingane sine) at dei kan droppe somme mindre viktige reglar, men skal halde seg til hovudreglane. Han ber dei forsamla seie om noko er uklart, så han kan greie ut for dei. Lærlingane valde å halde alle reglane. Straks etter Buddha var faren, kan det ha blitt halde eit rådsmøte i Rajagriha (pali: Rajgir), der læra etter han blei sagt fram, samla og sortert. Men buddhisme-lærde som Richard Gombrich (2006, 93), peikar på at reglane skil seg frå grein til grein innan buddhismen enda om dei alle skyt seg inn under det første rådsmøtet i Buddhismen. Ein annan buddhisme-lærd, Paul Williams (2009, 7-8), seier den rådssamlinga er oppdikta. (WP, "First Buddhist council"; "History of Buddhism in India") Same kva, det har blitt fleire reglar i nord enn i sør, og langt dei fleste nonnereglane i sør og nord forsvann i lange tider. At den som ikkje blir munk eller nonne, kan greie seg utan fleire av klosterreglane, høyrer også med i soga. Går ein så til ånda ved reglane, er ho:
Der mange er samla, veks mange ulemper og farar fram, og reglar gir ly mot fleire av dei. 270. I fred - Skal ein la alle i fred, også bandittane som vil røve, myrde og pine? Buddhistiske nasjonar og andre nasjonar har lovverk som skal hjelpe mot å la alle i fred. Men det kjem sikkert an på kva slags liv ein fører. Eremitten kan forlate eit fallent samfunnet heilt. Mange av orda i Dhammapada er ofte mynta på eremittar og vandremunkar. Buddha gir noko annleis råd om korleis godt styre og stell i eit land skal vere. Her er svært nedkorta bitar av kva K. Sri Dhammananda Maha Thera fortel i ◦"Buddhism and Politics": Buddha reknar moralen til folk som det sentrale. Han er imot vald og øydelegging av liv. Munke-fellesskapet etter han kan drøfte og avgjere saker sjølv, somtid ved røystingar. Han har sagt at store deler av landet kan bli korrupt av korrupt og urettvist styre. (Jf. Anguttara Nikaya)
Kap. 20. Vegen273. - I dette verset er kjernen i Gotama Buddhas lære. A. "Alt skulle gjerast så enkelt som mogeleg, men ikkje enklare (Albert Einstein)." Den åttefaldige vegen eller Læra kan godt gjerast enklare: Mediter godt og finn dhamma sjølv, innanfrå. Det gjorde Buddha, som seier han var ein av mange Opplyste. Det hjelper sikkert å ha bra moralverdiar, god omgangskrins og anna - som klok og vel tilpassa lære - til støtte ein del av vegen. B. "Dei fire sanningane" er, forenkla sagt: (1) Lidingar finst, (2) og det er grunnar til det. (3) Det finst ein sæl tilstand som er fri frå lidingar, (4) og ein veg til den lykketilstanden [den åttedelte vegen, der meditasjon er "navet i hjulet", dvs. det sentrale]. Det er stoff i Det gamle testamente som liknar, om å løfte barnasha, menneskesonen, menneskemedvettet, frå kvardagsmedvett og vidare. Det blir tatt om att i Nytestamentet at barnasha lyt løftast. (Johannes 3:13-15; jf. Johannes 8:28). (Douglas-Klotz 2001:162-63). C. Er den beste læresetninga den som går bortanfor orda og er heilt ordlaus? Det kan det ofte vere. Det er vel det ein har hjarte-samvitet til - ein ofte oversett undervisar. Jamfør: Herren steig ned i ei skysøyle og sa: "Når det er profetar mellom dykk, openberrar eg meg for dei i syner og talar til dei i draumar. Det er annleis når eg talar med Moses, tenaren min. Han er trufast. Med han snakkar eg andlet til andlet, og ikkje i gåter." (4. Mosebok 12:5-8). Draumar kan ein bruke og lære somt av; dei fangar inn inntrykk og kunngjer mangt ut frå dei, og fasar dei gradvis ut, kvar natt. I prosessen blir ymse inntrykk omgjort til former, figurar, kjensler, "video-sekvensar" med ferske inntrykk og gamle inntrykk - kort sagt: nattlege draumar. Dei er monitorar, men ikkje alltid med klar tale, klare bodskap. Men somt kan tydast, om lag som påminningar elles: Dei kan vere enkle, klare, eller maskerte, til dels som i ordtak - og ulike slags kan flette seg. Draumetyding er ein skatta, gammal kunst verda over. Innan nord-buddhismen blir draumar dessutan brukt som middel til åndeleg utvikling. (WP "Dream Yoga"). Når det gjeld "den klare talen" som skal ha gitt opphav til dei ti boda i Det gamle testamentet, så finst kjernen i dei fleste frå oldtidas Egypt, der Moses hadde blitt oppseda ved hoffet til farao. Ein finn att fire av dei fem grunnreglane for moralsk ferd i buddhismen mellom dei. Å avstå frå å ruse seg er ikkje mellom dei ti. Det skulle det ha vore. Vidare: Etter dei ti boda i Bibelen kjem kapittel som innset slaveri. Buddha er ikkje for slaveri heller, og takk for det. Frå tibetansk Dhammapada: "Braminen som har kasta vekk all synd, som ikkje hyklar, og lever reint, lever heilag." (frå Rockhill 33.15). Er det å bli av med hykling eller sug (lidenskap) som er beste læresetninga? Det kan det vere ulike meiningar om. Sug kan somtid gå bra, men hykling er det verre med, for det har falsk i seg. Her er i tillegg ei læresetning om talentar - ho er frå Japan: "Eit usådd frø vil ikkje spire". Frøet kan vere aktiva og givnadar ein får ta i bruk til gagn." (de Lange 2013, 228). – For at såkorn skal gi godt utbytte, gjeld det å så det i god jord i eit gunstig lokalklima. – Ein treng ikkje forsake verda (les: lidenskapar med haleheng) for å bli Opplyst, fortel Buddha og gamle tekstar i buddhismen, Det er to hovudoppfatningar om det i buddhismen, utan at eit hurra for sex kjem fram i diktet. Men hadde ikkje foreldra til Gautama hatt sex, hadde dei ikkje fått ein son slik det er vanleg, ein som attpåtil blei opplyst. Er det (1) "nei til hykling", (2) "nei til sug", (3) "ja til draume-yoga", eller (4) "usådde frø [les: talent] spirar ikkje" som er "beste læresetninga"? Det kan vel diskuterast. Hykling har falsk i seg. Å gjere seg til over lang tid kan starte narrespel og hykling. Mange slags sug kan gå bra. Ein treng ikkje forsake verda (les: lidenskapar med haleheng) for å bli Opplyst, fortel Buddha, og gammal tantra-yoga er meint til å bruke lidenskap til gild utvikling, utan at det kjem fram i diktet. Draumekloke blir æra i Det gamle testamentet, men er det nok? (Moorcroft 2013) Læra om talentar: "Eit usådd frø vil ikkje spire". Frøet kan vere aktiva og givnadar ein får ta i bruk til gagn." (de Lange 2013, 228). — For at såkorn skal gi godt utbytte, gjeld det å så det i god jord mens tida er god, og i eit gunstig lokalklima, og så bortetter. Det skal meir til enn frø (les: givnadar). Det trengs også god jord, vilkår for vekst og framhald. D. "Høg visdom" eller "innsikt" står for om lag det same som gresk gnosis, slik bevisstheit ein får i behageleg meditasjon. Det skal ofte ikkje så mykje til. 276. Framkommen - er Tathágata på pali og sanskrit. Buddha bruker det om seg sjølv som opplyst. Ordet er ikkje klart forstått i buddhismen, og blir blant anna omsett til "Såleis-kommen". Her er det valt Framkommen. Det er altså ein Buddha, ein opplyst. 283. Skogen - er her ein metafor for det lite tenlege - for reint konkret legg Buddha på munkar å ikkje hogge og skjere ned verken tre eller gras. [◦Buddha's Last Bequest (2.1)]. Dei følgande versa fortel om somt som er lite tenleg "skog og kratt". 288. Hjelpande slekt finst - Den tibetanske versjonen seier slekta gir ikkje livd for den som døyr. Det kan ein forstå dit at at slekta ikkje gir ly mot at dauden kjem ein gong. Frå kinesisk heiter det: Verken far eller son kan frelse. Kva håp er det då frå andre slektningar? Å halle seg til dei for støtte ved slutten av livet er som ein blind som stoler på ei lampe (28.15). Og Dhammapada frå pali seier "Det er inga hjelp i slekta". Men slekt kan gjere dauden meir givande og behageleg på ymse måtar. Derfor er diktvendinga i attgiving blitt "Det er inga lita hjelp i slekta". Den formuleringa kan tyde det same, og kan også tyde anna, som at det er meir hjelp og anna enn lita hjelp i slekta". Det er mange former for hjelp, og mang slags slekt. Ein slektning av Buddha, søskenbarnet Devadatta, prøvde for eksempel å drepe han fleire gongar. Kan givande slekt tenkast å hjelpe ein som døyr? I tibetansk tradisjon etter Padmasambhava er iallfall ein lærdom at "Hjelpande slekt er til." Slektningar tilkallar lamaar som les opp over den døyande og daude korleis vedkommande skal te seg godt og vel på hi sida like fram til Opplysning. Det avgjerande kan vere om den daude høyrer etter, eller i kva grad, og kor lenge og godt frå hi sida. Den tibetanske daudeboka handlar om slikt, og det blir også fortalt at det skulle vere betre om ein startar å suge til seg kjerna i læra alt mens ein lever. Daudeboka finst i fleire omsettingar, også på norsk. Samanfattinga som er nedfelt i verset kan altså bli misforstått eller forstått, avhengig av håp eller anna. Mangt kjem an på fotnoten.
Kap. 21. Ymse294-295. Drepinga - Narada tolkar desse to versa metaforisk dit at mor står for sug, far står for å vere innbilsk, to kongar står for to utsyn som blir vraka, landet står for sanse-veger og sansegjenstandar, og tigeren tar han ikkje med, men i Dharmapada frå tibetansk står tigeren for å vere grufull (Rockhill 1883, 33.71). Narada tar med to gamle ord for tilknyting og hindringar i staden. 296-301. Gotama - er det same som Gautama (sanskrit). personnamnet til Buddha var Siddhartha. Namnet på klanen hans var Gautama. Buddha er tittelen hans, "den vakna", som blir friare omsett til "den opplyste". 296-301b. Kva med dag og kveld? - Mange skriv "dag og natt" i staden for "dag og kveld", men sidan dei fleste treng 7-8 timars søvn eller meir kvar natt, slik søvnforsking viser, held det vel bra med "kveld". Night tyder for så vidt også kveld; late night er natt. Jamfør "Ei av dei tre nattevaktene burde den vise vake." (vers 157). Det kan vere klokt å sørge for minst åtte timars søvn kvar natt. Sitat: "The overwhelming majority of people need at least seven and a half hours of sleep to function at their best." — "A few people need a little (four to six hours), a few people need a lot (nine to ten hours), and most are in the middle (seven or eight hours)," skriv Lawrence Epstein and Steven Mardon (2007, p. 27-28). Når det gjeld kor lang tid det er fint å meditere, gjeld sikkert tommelregelen: "Dess betre meditasjonsmåtar, dess mindre tid trengst." Eller likså godt: "- dess lenger kjem ein med den tida ein bruker." Ein gjer nok lurt i å korte ned givande, men ikkje meir enn det; så kastar ein ikkje vekk tida på det mindre kloke og vesentlege. Det er mange som gjer det. Framgang ligg i framgangsmetoder. Buddha fortel i Bhumija Sutta: Om dei mediterer . . . dersom dei har feil idear og feil metodar, får dei ikkje noko [god] frukt frå meditasjonen sin. (Nanomoli og Bodhi, 2009, 997-1001, utdrag.) 304. Kven ser kven? - Den som vil sjå gode og kjenne att slike på lang lei, skulle vere god sjølv, ikkje låk - i tråd med "It takes one to know one." 305. Trivast i skogen - Det kjem også an på korleis skogen er.
Kap. 22. Pining307. Vonde gjerningar - dreg nedetter. Likevel kan somme som har gjort mykje vondt i eit liv, komme til himmelen ei tid i etterkant, seier Buddha i karma- og reinkarnasjonslæra si. Han har eit breiare, lenger perspektiv på det enn somme av versa i Dhammpada, dei som kortar ned læra inntil ein risikerer å ta i miss om somt som er viktig å få med seg frå Buddhas lære. Har ein gjort vondt, skulle ein rette det, og gjere mykje godt for å balansere det, om råd, og halde fram å gjere godt for å bygge og trygge. Å meditere skikkeleg, gagne gode og leve kunnig skal hjelpe også, og å bli av med vrangførestillingar. Det ligg i læra, i tillegg til å vakte seg og ta vare på sjansane sine (vidare vers). 309. Sansenyting - Frå ein av dei kinesiske versjonane av Dhammapada. Kap. 23. Elefanten320. Elefant-samanlikningar - Ein gjer stort sett vel i å vere sindig og ha rett kurs. I den åttefaldige vegen er meditasjon hjulnavet. Rett meditasjonsveg er gjerne innetter, og startar kanskje som under innsovninga. Aktsemd utanfor meditasjonsstundene kan også gagne. (WP, "Soto Zen"; "Vipassana")
Kap. 24. Suget339. Straumar - Dei "mange straumdraga" kan vel ta av frå to hovuddriv - etter sansenytingar og å leve vidare (forplanting og overleving) - som er to tildriv. I buddhismen blir dei (og eitt til som minner om Sigmund Freuds spekulative, svært kontroversielle sjølvdestruktive 'daudeønske, death drive') halde saman med fem sanseorgan (i hugen), og "sanseobjekt" (persiperte bølger) for dei. Andre ser det på andre måtar. Jf. WP, "Grunnleggende menneskelige behov"; "Death drive") 348. Bak, fram, og imellom - er bra sterke kategoriar i Tida sjølv, Kala (sanskrit). 353. Allvitar, allfattar - "Alt veit eg", står det hos Poul Tuxen. Dhammapada frå tibetansk opnar diktet med ei stutt hylling til "han som veit alt," dessutan. Sa Gotama Buddha han var allvitar? Ikkje i den meininga ein har i Vesten med det uttrykket. (Sjå meir under "hyllingsord" øvst under "Notar". 354. Beste smaken - lønner seg altså stort . . . 356. Kvitt sug - Sug fell av etter kvar som ein veks fram og modnar. Den som vandrar den milde middelvegen skulle helst ikkje vere brutal mot seg sjølv og kappe og skjere av seg noko likande eller noko som kan bli bra, rett og skapleg handtert.
Kap. 25. Samanaen360 f. - Buddha forlét slottet til far sin for å bli sramana, asketisk tiggar. Han fasta seg nesten til daude, men etter at han blei opplyst etter nokre år, sanna han at ekstrem askese, sjølvplaging og sjølvpining ikkje var tiltrengt. Han tilrådde i staden "Mellomvegen" mellom askese og ekstrem livsnyting. I buddhismen fekk sramana/samana noko utvida tydingar i etterkant. Ordet samana (pali), sramana (sanskrit) asket, brukast i buddhismen om tiggarmunk eller einebuar. I Dhammapada blir ordet også brukt om nokon som har nådd fire jhanaar (Sanskrit: dhyana), d.e. fire meditasjonsnivå slik dei er skildra i Samannaphala Sutta (Det kontemplative livets frukter) i Digha Nikaya 2. (Sjå svensk WP, "Samannaphala Sutta") Samana-levemåten fanst i India i vedisk tid, både før Buddha og samtidig med han der. Indologen Patrick Olivelle har komme til at samana-tradisjonen frå starten fanst midt i vedisk tradisjon (1993, 14). Det gjorde Buddha også. (Sjå WP, "Sramana") Den opphavlege meininga med 'munk' i versa er tiggarmunk - d.e. ein som mediterer. Klostermunkar og klosternonner fanst ikkje på Buddhas tid. Kloster kom til først ei god tid etter Buddha. 370. - Etter palitradisjonen er dei fem første å bli av med: kamaraga (kanskje forgiftande lyst), vyapada (vond vilje), sakkayaditthi (feil utsyn), silabbataparamasa (tilknyting, klamring, til det som berre er reglar og ritual), og vicikiccha (rådville). Dei fem neste er ruparaga (sug assosiert med former), aruparaga (sug etter formfridom), uddhacca (rastløyse), mana (f.eks. tenking, førestillingar) og avijja ("uvitenhet", vankunne). Den fem å meditere-kultivere er sraddha (tru), virya (driv og godt arbeid), smriti = sati (aktsemd), samadhi (ekstatisk meditasjon), og prajna (indre visdom, innsikt). Det som blir kalla dei fem hindringane i enden av dette hugseverset, er "begjær, hat, uvitenhet, stolthet og teorier". Det blir å oppfatte som teori, og dermed til hinder. (Dhammajoti 1995, 254, 259; Jf. Lie 1996, 132, 140) Tenker ein etter, kan ein komme til at stivsinn kan bli ei hindring for høgare visdom også. Stivsinn kan gå godt, teoriar og vankunne også; det avgjerande blir kva veg ein går, korleis ein er stivsinna, kva ein held fast ved, om det er dårleg eller ikkje; kva for teoriar ein skaffar seg; om dei er tenlege eller ikkje; og at ein glir innover i meditasjon og fjerner vankunne slik. Og når det gjeld tru og tillit å dyrke: Ein kan gjere lurt i å late seg som Oskeladden heller enn bli offer for gal tru og tillit og konformitet som Per og Pål: Det held ikkje berre å gjere seg tillitsfull og truande om tilliten er feilplassert og trua er tull eller inneheld tull. Ein får faktisk gå inn for å gjennomskode hindringane så ein fer over elva - når hi sida av breidda, som er to uttrykk å gjennomskode, i det dei er figurative.
Å forenkle kan gå bra. Det gjorde Buddha før han blei Opplyst. Han sette seg ned og mediterte. 378. Gild - fritt gitt att frå bhikkhu (pali), bhikshu (sanskrit), og som tyder einebuar, tiggarmunk i diktet. Buddha og andre som følgde han, levde slik, i tråd med sramana-leveviset som fanst. Etter nokre hundre år har tydinga av bhikkhu/bhikshu blitt 'ordinert munk' i buddhismen. Etter Buddha utvikla eit regelstyrt klostervesen med klostermunkar og -nonner seg. 378b. Rein til sinns - Versjonen av verset stør seg på kinesisk Dhammapada. Frå pali kjem det står at "den som har mista livslysta er avbalansert". Men det er ikkje aktuelt å miste livslysta for den som vil nytte høva sine og utvikle seg i kroppen og vidare, i tråd med t.d. Abraham Maslows syn på god utvikling, slik det stutt er vist ved behovspyramiden hans (jf. 1987, kap 10, 11).
|
|
| Den som har mista livslysta må vere sløkt - avdanka/låk/blokkert - heller enn rett avbalansert i ein dynamisk prosess fram og opp, for personlegdomsutvikling heng saman med modnande livslyst som ikkje blir stumpa, blokkert og hindra. Det skulle vere psykodynamisk teori i eit nøtteskal. Jf. Erik Eriksons fasar. Ei anna sak er at å leve som munk er likande og gildt for den som er moden slik.
Kap. 26. Den høgreiste383 f. Den høgreiste - Ordet som blir brukt er 'braminen'. Notidige lærde fortel at ordet i gamle buddhist-tekstar ikkje har med kaste å gjere, men at det står for "meister (ekspert)", vaktar, einebuar, preikar eller gaid. (WP, "Brahmin") 390. Hastige innfall - Eit hastig men godt innfall kan ein klare å følge med fordel. Å vere spontan er langt frå alltid ilt. Alle er ikkje drøvtyggarar. 400. Godlynte - skulle ha fordelar av å lære å styre seg klokt og få seg gode vanar. 408. Baktaling og baktaling - Dhammapada kallar mange stadar vanleg folk for tullingar (med avløysarord, som i vers 171), og skjer ved det mange, mange, over éin kam. Men det er skil på folk. Også blant "vanleg folk" finst kloke som slår inn på ein gild veg, lærer å meditere og så bortetter, og det slikt lærarar i buddhismen ønsker og gler seg over. Så ein får våge: "Kor hardt skal verset sitt ikkje-hardt til nokon vere?" Eller vel så gjerne: "Å tale fælande hardt om folk, heilt generelt, er det finare baktaling eller ikkje?" 413. Månen - Ut frå det som går føre seg i verdsrommet, kan månen kanskje seiast å like å danse med jorda rundt og rundt og rundt - det er ei anna haltande samanlikning og eit anna perspektiv.
Summa summarumDei som klarer å festne (fokusere) hugen tenleg, sitje ei stund slik og bli fylt av stø vitalitet og ro og avstresse med meir, får truleg hjelp mot å dumme seg ut (v. 23). Høgare yoga, kunnig meditasjon, fører fort med seg behageleg meditasjonsutvikling. Buddha gjer greie for fire nivå i "Det kontemplative livs frukter, Samannaphala Sutta" (i Digha Nikaya 2). (sv.WP, "Samannaphala Sutta") (Walshe 1995, 91-111) |
|
Til støtte for attgivinga har eg brukt engelske omsettingar av Narada, Buddhakarakkhita, Anandajoti, Dhammajoti og Rockhill mest, og av og til andre: Nokre av dei er med i lista nedanfor. Eg skuldar dessutan Kåre A Lie si bokmålsomsetting mykje. Eg har også sett etter i Gällmos og Johanssons to svenske, og Poul Tuxens danske på leit etter formuleringar her og der.
 Anandajoti Bhikkhu, tr. and ed. A Comparative Edition of the Dhammapada: Pali Text with parallels from Sanskritised Prakrit, Edited Together with a Study of the Dhammapada Collection. 2nd rev ed. 2007. ⍽▢⍽ Eit verk for folk som les pali. Ulike tekstar frå ulike omsettarar blir samanlikna. Mellom dei er Dr. Dhammajotis The Chinese Version of Dhammapada (bokreferansane er nedanfor) På nett: ◦PDF-fil Anandajoti Bhikkhu, tr. and ed. Dhamma Verses: The Dhammapada. 2. utg. Ancient Buddhist Texts, 2017. ⍽▢⍽ Anandajoti fortel det finst om lag 20 000 vers i pali-tekstane, og at denne samlinga med 423 vers i tjueseks, korte kapittel, er ein liten del av heile materialet (s. 4-5). Rundt 140 av versa har parallellar annanstad i pali-kanonen (s. 5n). Mange av råda i lærediktet er mynta på både lekfolk og munkar, mens somme gjeld mest av alt for munkar (s. 5). Anandajoti reknar 81 prosent av versa som skildrande, rundt 15 prosent for å vere normgivande, om lag 3 prosent retoriske. Likningar og metaforar er det fleire av. Målet med versa under eitt er moralsk rettleiing. Ei god bok, ei å bakke opp!bit.ly/2v91oqZ Buddhakarakkhita, Acharya, oms. The Dhammapada: The Buddha's Path of Wisdom, med innleiing av Bhikkhu Bodhi. Kandy: Buddhist Publication Society, 1985. Buswell, Robert E., and Donald S. Lopez Jf. The Princeton Dictionary of Buddhism. Princeton, NJ and Oxford: Princeton University Press, 2014. ⍽▢⍽ Her er den største ordboka om buddhismen på engelsk. Ho bygg først og fremst på tradisjonane som desse seks språka er ifrå: Sanskrit, pali, tibetansk, kinesisk, japansk og koreansk. Det er over 5000 hovudoppslag, over ein million ord, og boka er på 3477 sider. Det aukar sjansane for å finne eitkvart innanfor interessefeltet ein måtte ha og få, for eksempel ved hjelp av ei liste over opplistingar det finst så mange av i buddhismen. Carter, John Ross, og Mahinda Palihawadana, reds. Dhammapada. Opptrykk frå 2000-utgåva. Oxford: Oxford University Press, 2008. ⍽▢⍽ Ei skolert omsetting av Dhammapada frå pali. Boka gir innføring i den kjente historia til diktet, og er utstyrt med notar. Forfattarane fortel som andre kjennarar at mange av visdomsorda i Dhammapada finst i andre buddhisme-tekstar og dessutan utanfor buddhismen i India, som blant anna folkevisdom i verseform. Carter og Palihawadana fortel i forordet sitt at dei arbeidde fram omsettinga gjennom eit par tiår (vii-vii); at opphavet til diktet er sporta til India frå to-tre hundre år etter Buddha (og like lang tid f.Kr.); og at ein kjenner fire versjonar frå den tida på ganske like språk (xi-xii). Dei fire versjonane varierer når det gjeld talet på vers, lengda på dei, og rekkefølga av kapittel. Dei ulike dikta speglar ei grunnvollslære ved like og ulike frasar og tilleg. (xv, xvii, xix). Dhammapada blei ikkje laga for å vere poesi, men for å gi løysingar til interesserte (xxvi). de Lange, William. A Dictionary of Japanese Proverbs. Edited by Kyoko Suzuki. Warren, CT: Floating World Editions, 2013. Douglas-Klotz, Neil. The Hidden Gospel: Decoding the Spiritual Message of the Aramaic Jesus. Wheaton, IL: Quest Books, 2001. Dhammajoti, Kuala Lumpur, Bhikkhu, tr. The Chinese Version of the Dharmapada. Kelaniya, Sri Lanka: University of Kelaniya, the Postgraduate Institute of Pali and Buddhist Studies, 1995. ⍽▢⍽ Ei givande bok i engelsk språkdrakt. Ulike versjonar blir haldne saman, med kommentarar. Her finn ein gode alternativ til vanskelege pali-avsnitt, slik Dr. Dhammajoti syner. Han har omsett frå Fa Jyu Jing, som var den første kinesiske versjonen av Dharmapada (frå rundt 224 e.Kr.). Den første omsettinga skal ha femna over tjueseks kapittel med rundt 500 strofer. Revisjonar førte til tretten fleire kapittel, i alt trettini, og rundt 760 strofer. Dei tjueseks første kapittela samsvarer godt med pali-teksten. (s. 1) Epstein, Lawrence, with Steven Mardon. The Harvard Medical School Guide to a Good Night's Sleep. Columbus, OH: McGraw-Hill Contemporary, 2007. Evans-Wentz, W. Y., red. Tibet's Great Yogi Milarepa. 2. utg. London: Oxford University Press, 1969. Fadiman, Clifton, hovudred. The Little, Brown Book of Anecdotes. Boston, MA: Little, Brown and Company, 1985. Goleman, Daniel. Vital Lies, Simple Truths: The Psychology of Self-Deception. Paperback utg. London: Bloomsbury, 1988. ⍽▢⍽ Goleman seier "vital lies" og meiner livsløgner. Dei er sjeldan eit gode. Boka er velskriven. Gombrich, Richard F. Theravada Buddhism: A Social History from Ancient Benares to Modern Colombo. 2. utg. London: Routledge, 2006. Gombrich, Richard F. What the Buddha Thought. London: Equinox, 2009. Gordon, James. Holistic Medicine. Philadelphia, PA: Chelsea House, 2001. Gällmo, Gunnar, oms. Dhammapada. Stockholm: Buddhasanaförlaget, 1999. Jhanananda, Sotapanna. "A comparative analysis of 23 translations of Dhammapada Verse 372 to Reveal the Variability in Translation." Prescott, AZ: The Great Western Vehicle, 2004. ⍽▢⍽ Forfattaren: "Det finst inga ord-for-ord-samanlikning [i 2006] mellom gammalt pali og moderne engelsk. Det er faktisk slik at kvar omsetting krev ein heil del tolking." And: "Ein av dei naive feila som er gjort av mange omsettarar er å anta at det finst eitt ord på engelsk som høver i alle tilfelle for eit gitt ord på pali eller sanskrit. [Men] i kvart val av ord i ei omsetting er det ei verdivurdering som bygg på tolking." Vidare: "Pali er eit daudt språk;" forfattaren håper like fullt "at vi vinn tiltrengt innsikt (vipassana) som syner oss kva som er opphavleg meining og formål" med formuleringane. Han har likevel sine tvil: "Kven kan seie kva for meiningsnyansar Sidharta Gotama gjekk for?" Han tala til disiplar og skreiv ikkje noko sjølv, og det kan ha gått 300 år før Dhammapada-vers blei nedskrivne, tippar Jhanananda. Dernest viser han korleis tjuetre omsettingar av vers 372 skil seg frå kvarandre. Det kan ein bli vis av. Om ikkje vis, så visare . . . Han samanfattar: "Vi kan ikkje gå ut frå at berre for di nokon har ein doktorgrad i asiatiske studium eller buddhisme, eller er ein asiatisk munk, at dei nødvendigvis har nådd klar forståing (vipassana) av levemåten (dhamma) eller kan artikulere han effektivt på nokon europeiske språk." Jhanananda har stilt saman talande materiale. http://www.greatwesternvehicle.org/translation.htm Johansson, Rune E. A., oms. Dhammapada: Buddhistiska aforismer. Stockholm: Natur och Kultur. 2. upplagan. 1983. Kahn, Ada P. The Encyclopedia of Stress and Stress-Related Diseases. 2. utg. New York. Facts On File, 2006. Kuhn, Thomas. The Structure of Scientific Revolutions. 2. utvida utg. Chicago: Chicago University Press, 1970. Latour, Bruno. Science in Action: How to Follow Scientists and Engineers through Society. Cambridge: Harvard University, 1987. Lie, Kåre A., oms. Dhammapada. 2. utg. Oslo: Gyldendal, 1996. [◦På nett] (3. utg. 2002; og nyare utgåve: Bokklubben, 2009) Lie, Kåre A., oms. Buddhas samtaler. De lange tekstene. Digha Nikaya. Oslo: Buddhistforbundets forlag, 2013. Lie, Kåre A., oms. Buddhas samtaler: De lange tekstene. Digha Nikaya. Bind 2. Det store bindet: Mahavagga (Conversations of Buddha: The Long Texts. Digha Nikaya, Vol 2. The Large Volume: Mahavagga). Oslo: Solum Forlag, 2005. Maki, Itsu On the Chinese Dhammapada with Special Reference to the Preface Attached thereto. The Annals of the Hitotsubashi Academy, 9(1): 109-121, 1958-10, Departmental Bulletin Paper, oktober 1958. Mascaró, Juan, tr. Buddha's Teachings. London: Penguin, 1995. ⍽▢⍽ Det er same innhald som i The Dhammapada: The Path of Perfection. (London: Penguin, 1973). Maslow, Abraham H. Motivation and Personality. 3. utg. Revidert av Robert Frager, James Fadiman, Cynthia McReynolds og Ruth Cox. New York: Harper and Row, 1987. ⍽▢⍽ Standardverk innan humanistisk psykologi/filosofi. Moorcroft, William H. Understanding Sleep and Dreaming. 2. utg. Boston, MA: Springer, 2013. Müller, F. Max, oms. Dhammapada. I Sacred Books of the East, Volume X, Part I. Oxford: Clarendon Press, 1881. ⍽▢⍽ I utdrag på nettstaden Murindo, Ajahn. A Dhammapada for Contemplation. Harnham, Belsay, Northumberland, UK: Aruno Publications, 2015. Nananmoli, Bhikkhu, og Bodhi, Bhikkhu. The Middle-Length Discourses of the Buddha: A Translation of the Majjhima Nikaya. 4. utg. Boston, MA: Wisdom Publications, 2009. Narada, Mahathera. Dhammapada: Pali Text and Translation with Stories in Brief and Notes. Taipei, Taiwan: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation, 1993. Nickles, Thomas, red. Thomas Kuhn. Cambridge: Cambridge University Press, 2003. Norman, K. R., oms. The Word of the Doctrine (Dhammapada). Reprint ed. Oxford: Pali Text Society, 2000. ⍽▢⍽ Her er lærediktet omsett frå pali, med grammatisk, syntaktisk og leksikografisk informasjon attåt. Norman skriv i forordet at pali-kjennaren John Brough skal ha sagt då han blei spurd om han ville lage ei ny omsetting av Dhammapada for Pali Text Society, at han ikkje kunne, for di det "det var for vanskeleg". Norman legg til: "Eg er lei for å seie at eg er samd med han. Notane mine syner kor ofte eg har vore ganske usikker på kva eit vers skulle bety." (s. vii-viii) Olivelle, Patrick. The Asrama System: The History and Hermeneutics of a Religious Institution. New York: Oxford University Press, 1993. Pesala, Bhikkhu, red. The Dhammapada and Its Commentary. Ilford, Essex: Association for Insight Meditation, 2018. ⍽▢⍽ Omsettinga bygg på Narada Mahathera si, med meir moderne språk. Nye fotnotar er komme med. Richards, John, oms. Dhammapada. 1993. ⍽▢⍽ På nettstaden. Rockhill, William Woodeville, oms., Dharmatrata, samlar. Udanavarga: A Collation of Verses from the Buddhist Canon. Being the Northern Buddhist Version of Dhammapada. Translated from the Tibetan Bkah-hgyur, with Notes and Extracts from the Commentary of Pradinavarman, by William Woodeville Rockhill. London: Trübner and Co., 1883. (Opptrykk: Amsterdam, Oriental Press, 1975) ⍽▢⍽ Udánavarga er ei tidleg buddhist-samling av kapittel med aforismevers, fråsegn, som er ordna emnevis. (Sanskrit: udána, aforismevers eller utsegn; og varga, kapittel). Versa blir tilskrive Buddha og disiplar av han, og ein Dharmatráta står som samlar av dei. Udánavarga har mange kapitteloverskrifter, vers og opplegg som er med i pali-tekstane Dhammapada og Udana, men er ikkje del av pali-kanonen. Udanavarga finst i ein sanskritversjon, to kinesiske og to eller tre tibetanske. Rockhill har omsett til engelsk ifrå ein tibetansk versjon, og Dhammajoti til engelsk frå kinesisk. Sangharakshita, Boddhi, oms. Dhammapada: The Way of Truth. Omsett frå pali. Birmingham: Windhorse Publications, 2001. Sharma, Hari M., og Christopher Clark. Ayurvedic Healing: Contemporary Maharishi Ayurveda Medicine and Science. 2nd ed. Philadelphia og London: Singing Dragon, 2012. Shrand, Joseph A., with Leigh M. Devine. Manage Your Stress: Overcoming Stress in the Modern World. New York: St. Martin's Press, 2012. Sparham, Gareth, oms. The Tibetan Dhammapada: Sayings of the Buddha. 2. utg. Somerville, MA: Wisdom Publications, 1986. ⍽▢⍽ Her er ei av omsettingane til engelsk av Dharmatratas tibetanske versjon. Omsettinga blei til uavhengig av Rockhill si omsetting (ovanfor). Sparham skriv at han hadde nesten blitt ferdig med å gå gjennom heile omsettinga i lag med tibetanske lamaar då han fekk nyss om ei tidlegere omsetting av same teksten av W. Woodville Rockhill. Han syntest den nye omsettinga hans var betre enn den svært verdifulle som Rockhill hadde gjort - blant anna fordi lama-kontaktane hans kunne greie ut om korleis dei oppfatta dunkle avsnitt i den tibetanske teksten. Han fekk altså hjelp som seg hør og bør (s. 12). Sparham fortel at om ein tolkar ein uklar tekst, kjem helst utgreiing og underbygging attåt - ikkje minst fordi tibetansk buddhisme og lama-tradisjonar er innanfor nordk-buddhismen (Mahayana), og diktet på pali er frå sør-buddhismen (Hinayana). I nord-buddhismen har dei sett opp eit ideal som sør-buddhismen ikkje har. Det kan lett gjere tolkingar til krumspring - Dei fortel også om Buddha at han er allvitar, mens han i ein gammal tekst forklarar korleis han fungerte - som ein med tilgang til all visdom han var interessert i. Ein får merke seg ein forskjell i oppfatningar mellom kva Buddha sjølv fortel, og kva andre vil ha han til å vere imot hans eigne ord. Dessutan, mens sør-greina (Hinayana) fortel om at målet er å gå inn i Lykka, har nord-greina sett opp eit anna mål: å la vere med det til alle vesen er fridd. To ulike hovudideal står her imot kvarandre. Det fører til den mistanken at eitt av ideala ikkje er frå Buddha, er lagt til mange hundre år i ettertid, og er uheldig i forhold til noko Milarepa fortel: "Ein bør ikkje vere overivrig og hastig til å sette ut og hjelpe andre, men ha bestemt seg for å bli Buddha sjølv. (Evans-Wentz 1969, 271). Så får lamaar meine kva dei vil - det er, kva andre har bestemt dei skal meine. Det er lett å bli indoktrinert. Rockhill si bok har med jamføringar til Dhammapada-vers. Det har ikkje Sparham si. Begge har gode notar, og notane fortel altså korleis nord-buddhistar tyder til dels dunkle avsnitt og frasar så det høver til ei eller anna Mahayana-tru. Det er ulike retningar innan tibetansk buddhisme også. Det betyr at dei lærer ikkje likt. Thanissaro, Bhikkhu, oms. The Dhammapada. A Translation. 3. rev. utg. Barre, MA: Dhamma Dana Publications, 2003. Tuxen, Poul, oms. Dhammapada. København: Gyldendalsk Nordisk Forlag, 1953. ⍽▢⍽ God. Walpola, Rahula. What the Buddha Taught. 2nd and rev. ed. New York: Grove Press, 1974. Walshe, Maurice, oms. The Long Discourses of the Buddha: A Translation of the Digha Nikaya. Boston, MA: Wisdom Publications, 1995.
Williams, Paul. Mahayana Buddhism: The Doctrinal Foundations. 2. utg. London: Routledge, 2009.
|
 |
Seksjon | Sett |  |
 |
Brukargaid ᴥ Ansvarsfråskriving © 2009–2018, Tormod Kinnes, cand.philol. [E‑post] |
Slik skal dei som har komme til Sanningsveldet [Tathagataar, Oppvakna] ærast, respekterast og ansast djupt, Ananda. Den munken, nonna, lekmannen eller lekkvinna som lever læra [Dharma] i all si ferd, han eller ho er det som ærar meg mest, og syner meg størst respekt, Ananda. Tren dykk derfor i å leve læra og leve sømmeleg i alt, Ananda!
